هگمتانه، گروه ایران و جهان: پژوهش‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و شورای ملی سالمندان نشان می‌دهد که طی سال‌های 1404 تا 1413 کاهش نرخ تولد بیشتر شده و تا سال 1421 جمعیت سالمند ایران 2 برابر شود و با توجه به این شرایط اکنون این سؤال مطرح است که چه کسی در آینده از سالمندان نگهداری می‌کند.
همواره درصدی از سالمندان یک کشور به نگهداری و مراقبت دیگران نیاز دارند؛ در ایران نیز بنا بر غربالگری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در چهار سال پیش، پنج درصد سالمندان کشور از نظر شاخص‌های سلامت پرخطر بودند و در مجموع 17 تا 27 درصد سالمندان ایرانی به درجاتی از مراقبت رسمی و غیررسمی نیاز دارند.
باقر لاریجانی رئیس مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره سلامتی جمعیت سالمند در ایران نیز به تازگی گفته است: بر اساس یک مطالعه، بسیاری از سالمندان کشور به بیماری‌های این گروه سنی مبتلا می‌شوند به طوری که ٧٠درصد افراد بالای 60 سال فشارخون، 5٠درصد دیابت و 6٠درصد کلسترول بالا دارند. 25درصد افرادی که در اثر پوکی استخوان، دچار شکستگی لگن می‌شوند در ماه اول و 50درصد از آنان در سال اول شکستگی فوت می‌کنند و مابقی برای ادامه زندگی خود به اطرافیان وابسته می‌شوند.
از آنجا که جمعیت‌شناسی یکی از شاخص‌های مهم توسعه پایدار و برنامه‌ریزی بلندمدت در هر کشوری است، باید به سالمندی جمعیت ایران و چالش‌های پیش روی آن از جمله چالش مراقبت و نگهداری از سالمندان توجه داشت چرا که ایران طی دهه‌های اخیر دستخوش تغییرات عمده‌ای در ساختار جمعیتی خود شده است.
به گفته سیدجواد حسینی رئیس سازمان بهزیستی کشور، براساس برآوردهای جمعیتی با روند کنونی، ایران در سال 1430 به یکی از سالمندترین کشورهای دنیا تبدیل خواهد شد و بدیهی است که هرچه کشور سالمندتر باشد نیروی جوان کم می‌شود و چالش نگهداری از سالمندان بیشتر خود را نشان خواهد داد.
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان در این باره می‌گوید: در بازه زمانی یک قرن از سال 1335 تا 1435 در کشور، تعداد سالمندان حدودا 24 برابر افزایش پیدا می‌کند.
مژگان رضازاده تصریح کرد: بیشتر این تحولات و تغییرات را به طور محسوس ما از سال 1420 تجربه می‌کنیم یعنی پیش‌بینی می‌کنیم در سال 1425، ایران وارد فاز سالمند شدن جمعیت شود و تعداد سالمندان ما به صورت خیلی زیادی افزایش پیدا کند و در واقع تعداد افراد 65 سال به بالاتر به طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند به طوری که پیش‌بینی می‌شود تقریبا در سال 1420، 20درصد جمعیت و در سال 1430، 30درصد جمعیت ایران سالمند باشند.
این تغییرات پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی عمیقی به همراه خواهد داشت که چالش نگهداری از سالمندانی که نیاز به مراقبت دارند، تنها یکی از آنها است.

  وقتی مراقبان کم می‌آیند!
در سرشماری حدود 15 سال گذشته، تقریبا پنج فرزند از یک سالمند مراقبت می‌کردند در حالیک ه این عدد در سال‌های آینده به کمتر از دو نفر می‌رسد و چه بسا در آینده تعداد قابل توجهی از سالمندان از جمله سالمندان تنها، مطلقه و حتی تک فرزند دیگر مراقبی نخواهند داشت که در صورت بیماری و ناتوانی از آنها نگهداری کنند.
مژگان رضازاده رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان در این باره گفت: یکی از دغدغه‌های دوره سالمندی، موضوع مراقبت سالمندی است چون بررسی و تحقیقات انجام شده در مورد سالمندان تنها در سنوات گذشته به این نتیجه منجر شد که بسیاری از سالمندان در آینده، سالمندان تنهایی می‌شوند که کسی را ندارند و نیاز است که از اکنون برای این مسأله فکر و برنامه‌ریزی لازم برای آن انجام شود.
کمبود یا توزیع نامناسب نیروی انسانی متخصص، کمبود پزشکان، پرستاران و سایر نیروهای ارائه دهنده خدمات، فقدان یا ضعف دانش و مهارت نیروی انسانی از جمله مراقبان سالمندان و کم شدن تعداد اعضای خانواده در نتیجه اقبال مردم به تک فرزندی از جمله مسائلی است که نگهداری سالمندان در آینده را با چالش روبه‌رو می‌سازد.

  ضرورت توسعه مراکز نگهداری سالمند در سایه کم‌رنگ شدن جوانی جمعیت
هرچند تمام جامعه شناسان و روانشناسان و کارشناسان ذی‌ربط براین نکته وفاق دارند که سالمند باید داخل خانواده نگهداری شود اما با توجه به کاهش فرزندآوری و پیرشدن جمعیت، نیاز است فضاهای دائم و موقتی وجود داشته باشد که بتوانند سالمندان را نگهداری کنند و اگرچه این فضاها اکنون به صورت محدود وجود دارد اما برای آینده لازم است که اینگونه فضاها گسترش پیدا کند.
مسؤولان و کارشناسان مربوطه راه‌حل‌های دیگری نیز برای موضوع نگهداری سالمندان مانند آموزش‌های خودمراقبتی و کمک‌های جمعی به سالمند مطرح کرده‌اند. از جمله آن که رئیس سازمان بهزیستی کشور با اشاره به جمعیت 9 میلیون و 500 هزار نفری سالمند در کشور می‌گوید: توانمندسازی سالمندان و جامعه پیرامون آن‌ها در 2 بخش «آموزش فرد سالمند» و «سالمندیاری» در دستور کار قرار دارد.
سیدجواد حسینی، همچنین بر دسترس پذیر کردن محیط جامعه برای سالمندان در قالب مناسب سازی تأکید کرده و اظهار می دارد که برای این مهم می‌توان از ظرفیت محله‌ها در موضوع سالمندیاری با عنوان بهزیست محله بهره برد.

چالش نگهداری از سالمندان نیازمند سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه است
اکنون با استناد به آمار و پژوهش‌ و با در نظر گرفتن شتاب سریع رشد جمعیت سالمند در کشور در کنار مسائلی مانند کاهش ازدواج و کاهش فرزندآوری و اقبال به تک فرزندی لازم است که از همین امروز تدابیر جدی برای چالش نگهداری از سالمندان طی سال‌های آینده اندیشیده شود؛ سال‌هایی که دهه شصتی‌ها و دهه پنجاهی‌های امروز که بیش از 30 میلیون نفر از جمعیت کل کشور را شامل می‌شوند به جرگه سالمندان خواهند پیوست.
ساختارهای کشور برای این حجم عظیم از سالمندان هنوز آماده نیست در حالی که باید سیاست‌هایی مانند کمک به منابع بیمه مراقبتی، تعریف شغل مراقب سالمند، توسعه مراکز نگهداری موقت سالمند، اجرای سند سالمندی، بهره بردن از فناوری و حتی هوش مصنوعی در نگهداری از سالمندان، بازنشستگی پلکانی، اختصاص بودجه برای هزینه‌های مراقبتی سالمندان، آموزش‌های خودمراقبتی، اصلاح ساختار اقتصادی و اجتماعی برای تشویق به فرزندآوری و افزایش ازدواج و فرهنگسازی در این زمینه هرچه سریعتر تدوین یا اجرایی شود.
چالش‌های پیش‌روی خانواده‌های ایرانی برای نگهداری سالمندان، بحرانی چندوجهی است که نیازمند همکاری هم‌زمان دولت، خانواده‌ها و جامعه مدنی است. اگر این مشکلات به‌ درستی مدیریت نشود، می‌توانند تبعات جبران‌ناپذیری برای آینده کشور داشته باشند.
دولت باید از همین امروز با سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه و حمایت از خانواده‌ها به‌ دنبال کاهش فشارهای اقتصادی و ترویج فرهنگ فرزندآوری باشد. خانواده‌ها نیز از همین امروز باید با برنامه‌ریزی بهتر و تغییر نگرش‌ها، خود را برای چالش‌های آینده آماده کنند چراکه تنها با همکاری و تلاش مشترک می‌توان به سوی آینده‌ای پایدار و امیدوارکننده حرکت کرد.