هگمتانه -گروه محله ما: هَمِدان، هَمَدان یا به گویش محلی، هِمِدان، یکی از کلان‌شهرهای ایران در منطقه غربی و کوهستانی ایران است که در دامنه کوه الوند و در بلندای ۱٬۷۴۱ متری از سطح دریا واقع شده‌ و قدیمی‌ترین شهر ایران و از کهن‌ترین شهرهای جهان به حساب می‌آید. در سال ۱۳۸۵ مجلس شورای اسلامی در مصوبه‌ای همدان را «پایتخت تاریخ و تمدن ایران» اعلام کرد.

کهن شهرِ همدان را محله‌های قدیمی و به هم پیوسته‌ای تشکیل می‌داده که امروز از برخی آنها تنها نام و خاطره‌ای به جا مانده که حفظ آن نیز بسیار ضروریست. محله‌هایی که پس از خیابان کشی‌ها و عریض شدن معابر تقریبا از بین رفتند ولی نامشان همچنان بر لب همدانی‌ها جاریست.

هرچند برخی خیابان‌های اصلی همدان نیز در ذهن و خاطره شهروندان همدانی دست کمی از محله‌های قدیمی آن ندارند مانند خیابان بوعلی سینا که در امتداد پیاده‌راه بوعلی، کوچه‌های به هم پیوسته محله‌های کلپا و بختیاری را قطع می‌کند و تا میدان جهاد پیش می‌رود.

از محله کلپا که به سمت کوچه شهید لعلی حرکت می‌کنیم، وارد محوطه جدیدی می‌شویم که به محوطه سیزده خانه یا به گویش همدانی، سینزه خانه، معروف است.

سیزده خانه، مسیر ارتباطی چمن کلپا به خیابان بوعلی

وارد یکی از مغازه‌های سیزده خانه می‌شوم؛ مرد مسنی پشت میزش نشسته که لهجه شیرینش نشان می‌دهد از آن همدانی‌های قدیمیست.

آقای احدی که به گفته خودش 22 سال است در این محل مشغول به کسب و کار است در خصوص محوطه سیزده خانه می‌گوید: اینجا کوچه‌ای معروف به سینزه خانَس که چمن کلپا رِ وصل کرده به خیابان باوَلی یا همو بوعلی.

با دست اشاره می‌کند به مسجد امام حسین(ع) که در آن سوی خیابان بوعلی و تقریبا مقابل مغازه اوست و ادامه می‌دهد: ‌ای کوچه سینزه خانه تا روبروی مسجد حبیبی می‌رفته که حالا اسمشه گذاشتن کوچه شهید لعلی و اسم مسجد حبیبی ام شده مسجد امام حسین(ع) که او دسِ خیابان بوعلیه؛ البته همو مسجد سینزه خانه رَم بِشِش میگفتنا.

او درباره مسجد می‌افزاید:‌ای مسجد محله سینزه خانه بیشتر اَ نیم قرن پیش ساخته شده به همت مرحوم آقای فتح آله خان حبیبی که خدا رحمتش کنه حمام حبیبی ام او ساخته.

آقای احدی می‌گوید: قبل از یکه خیابان باوَلی رِ بِکِشَن، کوچه سینزه خانه ادامه داشته تا او دس. حالا‌ای خیابان قطِش کرده ولی خب یِی قسمتی اَ کوچه مانده او طِرَف که الان اسمش بن بستِ عابده.

وجه تسمیه کوچه سیزده خانه

از او درخصوص وجه تسمیه کوچه سیزده خانه شهر همدان پرسیدم؛ شانه اش را بالا می‌اندازد و می‌گوید: ایجور که میگن، میانِ خیابان باوَلی(بوعلی) بالا که حالا بهش میگن سینزه خانه، خیلی قبل ترآ یِی محله بزرگی با خانه‌های زیادی بوده، ولی یِی سیلی جاری میشه میانِ شهر که بخاطرِ سیل اکثرِ‌ای خانه‌ها تخریب میشن و فِقط سینزه تا خانه سالم می‌مانه؛ بِرِی همی از او به بعد به‌ای محله و‌ای کوچه میگن سینزه خانه یا همو سیزده خانه به قولِ جِدیدیا.

آقای احدی که حالا با من به بیرون مغازه اش آمده تا دقیق تر راجع به محدوده سیزده خانه برایم توضیح دهد دستش را به سمت هتل بوعلی نشانه می‌رود و می‌گوید: اَ پَلوی هتل بوعلی یِی خورده پایین ترِ میگن سینزه خانه تا او طِرف (حالا به سمتِ دیگرِ خیابان بوعلی اشاره می‌کند)، نزدیکای بانک مسکن بلکه یِی ذره بالاتر.

او با همان لهجه شیرین همدانی اش ادامه می‌دهد: هتل بوعلی رِ سالای 32 یا 33 ساختن اونجا، معماری سنتی ایرانی قِشنگی داره، دسترسی شَم به مرکز شهر و جاهای دیدنی خوبه، باغم که داره، سرسبز کرده سر خیابان بوعلیه؛ هرچند که قبلا اینا همه باغ بوده‌ها.

آقای احدی کمی به سمت بالای خیابان می‌رود و می‌گوید: اُ میدانِ ام که ولی قبل ترآ ایسگای بوعلی میگفتن بِشِش، حالااَم اسم گذاشتن روش میدانِ جهاد.

ترافیک خیابان بوعلی، معضل سیزده خانه

در همین حین بود که صدای برخورد دو خودرو با یکدیگر حواسمان را به خیابان و تصادفی که رخ داده بود جلب کرد.

آقای احدی که داشت صحنه تصادف را تماشا می‌کرد با ناراحتی گفت:‌ای ترافیکِ خیابان باوَلی شده یِی معضلی بِرِی سینزه خانه و مردمی که رد میشن ازینجا.

باهم دوباره به داخل مغاه اش باز میگردیم؛ همان طور که روی صندلی می‌نشیند ادامه می‌دهد: خیابانای همدان همو خیابانای چند سالِ پیشَن، ولی ماشالاهزارماشالا ماشینا خیلی بیشتر اَ قبل شدن؛ خو بِرِی‌ای مساله میواس یِی فکری کرد. خیابان بوعلی رَم که هر روزِ خدا ترافیک داره میان ساعتای شولوغی.

از آقای احدی درباره مغازه‌های این اطراف و کار و بارشان میپرسم؛ می‌گوید: خدارِشکر کاسبی خوبه ولی خو این کوچه شهید لعلی پر شده دفترِ وکالت، آخه از اُ طِرف مُخوره به کلپا و دادسرا و دادگای انقلاب؛ همونه که ایجو شولوغ میشه اینجا و هی ماشین پارک مُکنن میان کوچه لعلی.

انگار چیزی به خاطرش رسیده باشد لبخندی می‌زند و اضافه می‌کند: البِته خب برکت و روزی مارَم خدا میانِ همی شولوغیا میرسانه ها؛ خیابان بوعلی اَ خیابانای همیشه سرپای هِمِدانه که همی آمد و شدِ مردم باعثِ رونقشه.

آقای احدی می‌گوید: دو طِرِفِ‌ای خیابانِ درختای بلندبالایی گرفتن که خیلی قدمت دارن و میشه اوجو گفت که قِشنگی خیابان بوعلی اَم با درختاشه؛ مخصوصا شِبا که نور سبز میزنه زیرِ درختا. 

از این پیرمرد خوش روی همدانی تشکر می‌کنم و از مغازه اش خارج می‌شوم. کاملا حق با اوست، زیبایی خیابان بوعلی همدان به درخت‌های سر به آسمان کشیده ایست که هر دو سمت خیابان را فرا گرفته اند و سایه‌ای دلچسب در روزهای گرم تابستان و خزانی زیبا در روزهای سرد پاییز، به رهگذران این خیابان هدیه می‌کنند.