در دهه‌های اخیر، گفت‌وگوی فرهنگی به عنوان یکی از مؤلفه‌های اثرگذار تحولات اجتماعی و سیاسی در جوامع مختلف، خصوصا در کشورهای در حال توسعه، به شدت مورد توجه قرار گرفته است. در این روند زنان به عنوان قشر عظیمی از افراد جامعه، نقش به خصوصی در رویش و ترویج چنین گفتمانی ایفا می‌کنند. در این یادداشت قصد داریم به بررسی نقش زنان در دیالوگ فرهنگی و تأثیرات آن بر گفتمان عمومی بپردازیم.
مفهوم شناسی دیالوگ فرهنگی آن را تبادل نظرِ تجربیات و ارزش‌های میان افراد و گروه‌های مختلف نشان می دهد. چنین گفت‌وگویی علاوه بر اینکه برای تبادل اندیشه و افکار یاری می رساند به شکل گیری درک متقابل و در انتها سازندگی جامعه کمک می‌نماید. در این میان، حضور زنان و صدای آن‌ها در این دیالوگ، به غنای فرهنگی و اجتماعی آن افزوده و بسترهای جدیدی برای تحول و تغییر فراهم می‌آورد.
زنان به عنوان مظهر تنوع فرهنگی، توانایی‌های منحصر به فردی دارند که می‌توانند به گفتمان فرهنگی کمک کنند. آن‌ها با تجارب زیسته‌ی گوناگون، آرا و دیدگاه‌های نویی را ارائه می‌دهند که می‌تواند به پیشرفت دیالوگ فرهنگی کمک کند. زنان معمولاً در محیط‌های خانوادگی، اجتماعی و به ویژه در عرصه‌های آموزشی به عنوان مبشران فرهنگ و ارزش‌ها عمل می‌کنند. لکن مشکلات عدیده نیز وجود دارد. تبعیضات جنسیتی، عدم دسترسی به فرصت‌های برابر و نمایندگی نابرابر در فضاهای عمومی از جمله موانع اصلی برای مشارکت زنان در گفتمان فرهنگی است. این عوامل، علاوه بر تأثیرات منفی بر کیفیت گفت‌وگو باعث کاهش اعتماد به نفس زنان و انگیزه آنها درجهت بیان اندیشه و عقاید خود می‌شود.
گفت‌وگوهای فرهنگی در توانمندسازی زنان نیز اثرگذار است بنابراین زنان در بین جماعت‌های گوناگون می‌تواند صحبت کنند و در این مسیر مؤثر باشند. همچنین در این راستا، تبادل فرهنگی بین زنان از جوامع مختلف، می‌تواند به رشد و پیشرفت آنها در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی منتهی گردد. این تبادل‌ها با ایجاد شبکه‌های اجتماعی به زنان فضایی برای بیان دیدگاه‌ها و ایده‌های خود می‌دهد.
گفتمانی که زنان در آن نقش دارند، غالباً شامل مواردی از قبیل عدالت جنسیتی، حقوق بشر، مقاومت، عدالت اجتماعی و... است. این مباحث علاوه بر اینکه صدای زنان را به گوش جامعه می‌رساند، موجب به چالش کشیدن ساختارهای ناعادلانه موجود شده و سبب سوق دادن آنها به سوی تغییرات مثبت می‌گردد. زنان درواقع با ایجاد گروه‌های فعال، صفحات مجازی فرهنگی برخط و سازمان‌های غیرانتفاعی، به عنوان عنصر فعالی مؤثر عمل می‌کنند.
در تاریخ معاصر ایران، زنان نقش‌های برجسته‌ای را ایفا کرده‌اند که تأثیر عمیقی بر جامعه داشته است. این زنان، با پایبندی به ارزش‌های اسلامی و انقلابی، در راستای بالا بردن آگاهی‌ها و مشارکت اجتماعی در جامعه تلاش کردند.
حضور فعال و مشهود زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، به‌منزلهٔ یک نیروی محرکه برای تغییر و تحول در جامعه بوده است. این تغییرات به‌عنوان نمادی از قدرت آنان در تبدیل چالش‌ها به فرصت‌ها مطرح می‌شود.
به طور مثال بسیاری از زنانی که در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی فعال بودند، با الهام از آموزه‌های دینی و انقلابی، به مبارزه علیه ظلم و فساد پرداختند. آنان در زمان انقلاب اسلامی، در تظاهرات‌ها و فعالیت‌های سیاسی حضوری پررنگ داشتند که نقش آنها در موفقیت انقلاب غیرقابل انکار است.
اکنون نیز زنان با برگزاری جلسات، نوشتن مقالات و کتاب‌ها و برگزاری سمینارها، به ترویج اندیشه‌هایی مثبت و اثرگذار بر شکل گیری گفتمان‌های عمومی کمک می کنند و با تلاش‌های خستگی‌ناپذیر خود، پایه‌گذار فرهنگی شده اند که به زنان دیگر انگیزه می‌دهد تا به فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی بپردازند.
همچنین زنان ایرانی، با استفاده از ابزارهای مختلف از جمله رسانه‌های اجتماعی، نوشتارها و گردهمایی‌های عمومی، به ترویج اندیشه‌ها، فرهنگ و هویت خود پرداخته و به گفتمان‌های عمومی غنا بخشیده‌اند.
علاوه بر این، زنان به‌عنوان هنرمند، نویسنده و فعال اجتماعی، با خلق آثار هنری و ادبی خود، نه تنها احساسات و دیدگاه‌های خود را بیان کرده‌اند، بلکه به ایجاد پل‌های ارتباطی بین فرهنگ‌های مختلف و نسل‌ها کمک نموده‌اند. این ایجاد ارتباط و گفتمان فرهنگی، می‌تواند به تحکیم بنیاد خانواده و جامعه منجر شود.
فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی زنان، به‌ویژه در جوامع محلی، می‌تواند به ایجاد تغییرات بنیادین در گفتمان عمومی منجر شود. اندیشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که همکاری و مشارکت زنان در تمامی عرصه‌ها، نه تنها باعث ارتقا سطح جامعه می‌شود، بلکه به شکوفایی و توسعه پایدار نیز کمک می‌کند.
از یک سو نقش زنان در گفتمان عمومی و دیالوگ فرهنگی در ایران، به‌عنوان یک عنصر کلیدی در فرآیند توسعه اجتماعی و فرهنگی، قابل‌توجه است. این زنان با تلاش‌های خود، به ما یادآوری می‌کنند که برای دستیابی به جامعه‌ای عادلانه و پایدار، باید به صدای آنان گوش فرا دهیم و در تصمیم‌سازی‌ها، به مشارکت آن‌ها اهمیت دهیم.
از سوی دیگر دیالوگ فرهنگی موجب شده تا صدای زنان به یک مفهوم کلی در مباحث اجتماعی تبدیل شده و بر موضوعات مختلفی نظیر حقوق بشر، مقاومت و عدالت جنسیتی و... تأثیر بگذارد.
موفقیت‌های زنان در جمهوری اسلامی ایران نشان‌دهنده توانمندی و فداکاری است. آنها با تکیه بر ایمان و عزم راسخ خود، به عنوان الگوهایی برای نسل‌های آینده عمل کرده و به تغییرات مثبت در جامعه کمک کرده‌اند. آنان نقش الهام بخشی ایفا کرده و نشان می‌دهند که چگونه زنان می‌توانند با گفتن داستان خود، به تغییرات بزرگتری دست یابند.
در این میان رسانه‌ها نقشی کلیدی در ترویج دیالوگ فرهنگی و نمایندگی زنان دارند. تولید محتوای متنوع که صدای زنان را منعکس کند، می‌تواند به درک عمیق‌تری از نیازها و دغدغه‌های آن‌ها منجر شود. از طرف دیگر، استفاده از سکو‌های دیجیتال می‌تواند فرصتی برای زنان فراهم کند تا به صورت مستقل تجربیات و اندیشه‌های خود را به اشتراک بگذارند.
برای تحقق یک دیالوگ فرهنگی سالم و سازنده، ضروری است که همواره به صدای زنان گوش فرا دهیم و از نظرات آن‌ها بهره‌مند شویم. ایجاد فضایی که در آن زن‌ها بتوانند آزادانه صحبت کنند، می‌تواند به جلوگیری از تبعیض‌های موجود و ارتقا گفتمان عمومی کمک کند. بنابراین، سرمایه‌گذاری بر روی آموزش، ترویج فرهنگ عدالت و تقویت شبکه‌های اجتماعی زنان از اقدامات ضروری است. درنتیجه زنان نقش حیاتی در دیالوگ فرهنگی و گفتمان عمومی ایفا می‌کنند. به‌صورت سنتی، زنان غالباً از صحنه‌های عمومی حذف شده‌اند، اما در دهه‌های اخیر، با افزایش آگاهی اجتماعی، آن‌ها توانسته‌اند نقش‌های مهم‌تری در عرصه‌های مختلف ایفا کنند. برای رسیدن به گفتمان فرهنگی سازنده، ضروری است که از توانمندی‌ها و نظریات زنان بهره‌مند شویم و فضایی برای تبادل آزادانه آن‌ها فراهم آوریم. دیالوگ فرهنگی نه تنها به عقب‌ماندگی‌های موجود پایان می‌دهد، بلکه به تحقق آرزوها و خواسته‌های جمعی منجر خواهد شد.

منابع:
مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، مؤسسه چاپ و نشر عروج
رسانه اقتصادی فردای اقتصاد
پایگاه جامعه شناسی کاربردی