هگمتانه، گروه پزشکی و سلامت: اختلالات خواب بیماری شایعی است که می‌تواند در هر سنی رخ دهد و ناشی از ترکیبی از عوامل محیطی، روانی، جسمی و مزاجی است. طب ایرانی روش‌های درمانی مبتنی بر طب ایرانی را با جزئیات کامل شرح می‌دهد و تأکید می‌کند که شناخت دقیق علت و درمان صحیح می‌تواند خواب آرام و کیفیت زندگی بهتر را به همراه داشته باشد.
به گزارش خبرنگار هگمتانه، اختلال خواب یکی از مشکلات شایع در همه گروه‌های سنی است که آرامش و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. طب ایرانی با نگاهی کل‌نگر و طبیعی به علل جسمی، روحی و مزاجی این اختلالات می‌نگرد و با بهره‌گیری از دمنوش‌ها، عرقیات، ماساژ و اصلاح سبک زندگی، راهکارهای مؤثری برای درمان ارائه می‌دهد. در ادامه، گفت‌وگوی کامل مهدی رشیدی، پزشک متخصص طب ایرانی با برنامه «انارستان» را می‌خوانید.
علل و تشخیص اختلالات خواب
رشیدی، پزشک متخصص طب ایرانی، گفت: اختلالات خواب یک بیماری شایع است که در هر سنی ممکن است رخ دهد و به ویژه با افزایش سن در شرایط محیطی مختلف، شدت می‌گیرد. گاهی خود فرد مشکل ندارد اما وجود بیماری یا کودک خردسال در خانواده باعث نگرانی و اختلال خواب در والدین می‌شود.
وی افزود: بعضی افراد هنگام خواب سرشان روی بالش می‌گذارند اما فکرهای مختلف سراغشان می‌آید و این کلنجار معمولاً باید کمتر از 10 دقیقه طول بکشد. اگر بیش از 10 دقیقه باشد، به معنی اختلال در به خواب رفتن است و فرد باید به فکر درمان باشد. طب ایرانی هشت علت برای اختلالات خواب می‌شناسد که تقریباً با طب نوین هم‌خوانی دارد، اما طب ایرانی به جزئیات بیشتری توجه می‌کند. در بعضی موارد ممکن است بیماری خاصی مانند تومور مغزی باعث اختلال خواب شود که حتماً باید با پزشک در ارتباط باشند.
خواب سبک و بیداری‌های متعدد
رشیدی گفت: اگر خواب فرد سبک باشد و با کوچک‌ترین صدایی بیدار شود یا خواب تکه‌تکه باشد و چند بار در طول شب بیدار شود، این نوع اختلال خواب بسیار شایع است. برای این افراد در طب ایرانی انواع دمنوش‌ها وجود دارد که کمک‌کننده است. مثلاً دمنوشی با ترکیب گل گاوزبان، بادرنجبویه، زعفران و سنجد، آرامبخش بسیار خوبی است. جالب است بدانید سنجد علاوه بر خواص مفصلی، آرامبخش نیز هست. این دمنوش با یک و نیم لیوان آب جوش و با قاشق غذاخوری از هر کدام از گیاهان تهیه می‌شود.
تفاوت دمنوش، دم‌کرده و جوشانده
رشیدی توضیح داد: دمنوش معمولاً از قسمت‌های لطیف گیاه تهیه می‌شود و بیشتر برای اثرگذاری روی نواحی فوقانی بدن است. برای مثال، پونه را برای سینوزیت به صورت دمنوش استفاده می‌کنیم ولی برای مشکلات معده به صورت دم‌کرده بهتر است.
دموش با حرارت غیرمستقیم یعنی آب جوش را روی گیاه می‌ریزیم و مدت کوتاهی می‌گذاریم تا عصاره بگیرد، در حالی که دم‌کرده و جوشانده حرارت مستقیم دارند.
نحوه مصرف دمنوش و احتیاط‌ها
رشیدی گفت: برای مصرف دمنوش‌ها بهتر است بیش از 10 روز بدون نظر پزشک ادامه داده نشود، زیرا مثلاً سنجد ممکن است باعث یبوست شود و زعفران برای افرادی که داروی رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنند باید با احتیاط مصرف شود. با این حال، مقادیر معمول مانند یک نخ زعفران معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند.
تأثیرات ذهنی و پاک‌سازی مغز
رشیدی بیان کرد: گاهی اختلال خواب ناشی از فشارهای ذهنی یا روحی است، مثلاً شنیدن حرف‌های نابجا از همسر که باعث اختلال خواب می‌شود، در حالی که ماده‌ای وارد مغز نشده است. اما در مواردی ماده‌ای مادی و بیماری‌زا وارد مغز می‌شود که درمان آن متفاوت است.
وی تصریح کرد: در طب ایرانی برای پاک‌سازی مغز و بدن، منزج‌هایی وجود دارد که صبح ناشتا مصرف می‌شود، مانند ترکیب ترنجبین و خاکشیر. این ترکیب کمک می‌کند مواد مزاحم از بدن خارج شود و خواب بهبود یابد.
نقش منزج و مسهل در درمان
رشیدی ادامه داد: ماده‌ای که در بافت‌ها چسبیده و باعث اختلال خواب است، با مصرف منزج آماده خروج می‌شود و سپس با مسهل دفع می‌شود. بدن ممکن است فراموش کند این ماده اضافی است ولی طب سنتی آن را یادآوری می‌کند تا دفع شود.
نسخه‌های گیاهی برای مزاج‌های مختلف
رشیدی گفت: برای افرادی که مزاج گرمی دارند، مصرف شیر همراه با تخم اسفزه صبح ناشتا توصیه می‌شود. همچنین عرقیات مانند عرق گل گاوزبان، گلاب و عرق گل سرخ نیم ساعت قبل از خواب مفید است. افزودن یک قاشق مرباخوری روغن بادام شیرین به این ترکیبات اثر آرامبخشی را افزایش می‌دهد.
دمنوش‌های خواب‌آور
رشیدی اشاره کرد: دمنوش‌هایی مانند بابونه، گل ساعتی، اسطوخودوس، سنبل طیب، ذاتاً خواب‌آور هستند و مصرف آن‌ها به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند. دمنوش سنجد با زعفران نیز برای سه دسته اختلال خواب مؤثر است. و کاهوی پخته شده همراه با روغن بادام شیرین برای افرادی که خواب سبک و منقطع دارند و اضطراب دارند، بسیار مفید است.
نکات محیطی برای بهبود خواب
رشیدی گفت: استفاده از روغن‌های بنفشه، اسطوخودوس و رزماری در اتاق خواب و بخور دادن آنها می‌تواند به آرامش کمک کند. تنظیم نظم خواب و خوابیدن قبل از ساعت 10 شب بسیار مهم است. دمای و نور اتاق باید متناسب با مزاج فرد تنظیم شود؛ مثلاً افراد سوداوی نور زرد یا شمع روشن داشته باشند و افراد گرم مزاج در اتاق تاریک بخوابند. تنفس عمیق و آگاهانه قبل از خواب نیز تأثیرگذار است.
ماساژ و فشار نقاط خاص برای کاهش اضطراب
رشیدی بیان کرد: فشار دادن نقطه‌ای روی مچ دست، زیر انگشت کوچک، به مدت 3 تا 5 دقیقه برای کسانی که اضطراب و تنش در خواب دارند، مؤثر است. ماساژ پنجه پا نیز حس آرامش ایجاد می‌کند و اختلال خواب را کاهش می‌دهد. همچنین در طب سنتی نقاط خاصی روی گوش با تخم گیاهان مانند اسطوخودوس، فلفل سیاه و زیره سیاه ماساژ داده می‌شود که آرامش‌بخش است. فشار دادن نقطه بین دو ابرو (چشم سوم) نیز می‌تواند به تنظیم خواب و کاهش اضطراب کمک کند.
درمان خواب‌های بد و کابوس
وی تأکید کرد: برای کسانی که خواب‌های بد و کابوس می‌بینند، شربت هفت تهیه می‌شود که ترکیبی از سنبل تیپ، بادرنجبویه و بومادران است. این دمنوش به مدت 3 تا 5 دقیقه دم شده و مصرف می‌شود. همچنین شربت افتیون و حریر بادام که با فندق و خرما درست شده، برای کاهش کابوس‌ها توصیه می‌شود. ماساژ پیشانی با روغن گل سرخ و اسطوخودوس نیز بسیار کمک‌کننده است.