هگمتانه، گروه شهرستان: قلعه یزدگرد سوم در بخش سامن ملایر بنایی تاریخی متعلق به دوره ساسانیان است که طی سالیان دور و دراز به دلیل گذر زمان و شرایط آب و هوایی و طی دهه‌های اخیر به دلیل حفاری‌های متعدد غیرمجاز دچار آسیب‌های فراوانی شده و اکنون بقایای کمی از آن به یادگار مانده است.
به گزارش هگمتانه، سامن امانت‌دار بخشی از تاریخ کهن شهرستان ملایر است، از شهر زیرزمینی گرفته تا برج خانقلی و امامزاده سام و حام و حالا بقایای قلعه یزدگرد سوم به عنوان گذرگاه بِکر گردشگری در یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران زمین در دوره ساسانیان که نیازمند ایجاد تاسیسات گردشگری است.
بقایای قلعه‌ یزدگرد سوم یکی از آثار تاریخی کمتر شناخته شده‌ای است که در ارتفاعات روستای «حاجی‌خِدر» از توابع بخش سامن شهرستان ملایر و در دل رشته کوه‌های زاگرس واقع شده است.
کارشناسان وجود قلعه‌ها و بناهای تاریخی در شهرستان ملایر را دلیلی برای تمدن تاریخی اصیل این خطه می‌دانند که این پراکندگی آثار، شهر ملایر را به جورچینی از مقصدهای گردشگری تبدیل کرده است.
قلعه‌های تاریخی، بناهایی استوار در طول تاریخ هستند که از دریچه هر یک از آنها حقایق جالبی از زندگانی گذشتگان آشکار می‌شود، از جمله یزدگرد سوم آخرین شاه ساسانی که در زمان او اعراب به ایران حمله کردند و از دوران پادشاهی او قلعه‌هایی به جای مانده که سامن میراث‌دار بخشی از بقایای قلعه یزدگرد سوم است.
با توجه به اینکه انسان خانه‌سازی را به عنوان نخستین اصل آغاز کرد، توجه به امنیت و امکان دفاع از خود در برابر تهدیدها و دشمنان بود و بنا به اظهار کارشناسان تاریخ ویژگی بارز قلعه‌ها، ساخت آن در دور افتاده‌ترین و مرتفع‌ترین نقطه است تا مدافعان در بالاترین مکان قرار گیرند.
قلعه یزدگرد سوم در 27 کیلومتری ملایر و در منطقه خوش آب و هوای سامن واقع شده، طبیعتی بکر و دست نخورده که مسیری هموار برای گردشگری و حضور گردشگران علاقه‌مند به تاریخ و طبیعت است، بقایی از یک قلعه تاریخی که با عبور از روستاهای زیبای محمودآباد، قلعه میرزا، قلعه نقدعلی (ضرب‌علی) تا روستای حاجی‌خدر قابل دسترسی است.
این قلعه حدود 2 کیلومتر تا روستای حاجی‌خدر فاصله دارد و شامل تپه‌های ممتد است و بالاترین نقطه قلعه از سنگ‌ریزه‌هایی پوشیده شده که روزگاری ابهتی خاص برای آخرین پادشاه ایران بوده و امروز تنها بقایایی از آن به جای مانده و به طور قطع می‌تواند مسیر تازه گردشگری باشد.
مسیر دسترسی به قلعه یزدگرد سوم پوشیده از گیاهان دارویی همچون گون‌های وحشی، کنگر، چای کوهی و تیغ توراغ(در زبان محلی خوشاروزه) است، پوشش گیاهی خاصی که عشایر را در خوش آب و هواترین فصل سال به این منطقه می‌کشاند و می‌تواند بسته کاملی از جورچین گردشگری را به مسافران و علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت ارائه دهد.
****قلعه یزدگرد زخم خورده از حضور سودجویان
یکی از اهالی روستای «حاجی‌خدر» درباره قلعه یزدگرد سوم گفت: براساس نقل قول‌ها و شنیده‌ها از بزرگان روستا، این قلعه مانند برج مراقبت بوده و حالت دیده‌بانی داشته که در جنگ اعراب با ایران در زمان ساسانیان، یزدگرد سوم به این مکان پناه می‌آورد و شکست می‌خورد.
«احمد علی‌محمدی» اظهار کرد: تا حدود 20 سال پیش قلعه یزدگرد سوم شکل و شمایل خود را حفظ کرده بود اما با گذر زمان و بر اثر حفاری‌های غیرمجاز افراد سودجو، این قلعه تخریب شده و شکلی از قلعه اصلی به‌جا نمانده است.
وی اضافه کرد: امیدواریم مسؤولان و متولیان از جمله میراث فرهنگی پای کار بیایند تا شاهد احیای این قلعه و حضور گردشگران در آن باشیم.
رئیس میراث فرهنگی ملایر گفت: در کشور سه قلعه منسوب به قلعه یزدگرد سوم ساسانی وجود دارد که یکی در کوه‌های دالاهو کرمانشاه واقع شده که قلعه سنگی است و ماندگاری بهتری دارد.
«ابراهیم جلیلی» اظهار کرد: قلعه دیگر در مرکز شهر نهاوند محله "پاقلا" یا "پاقلعه" تاریخی واقع شده که به صورت خشت و گلی است و در زمان قاجارها از بین رفته و تخریب شده است.
وی ادامه داد: قلعه سوم دژ نگهبانی است که بین مرز استان همدان در منطقه روستای «حاجی‌خدر» سامن و لرستان قرار گرفته و این قلعه 80 در 80 مترمربع وسعت دارد و با سنگ‌هایی که از مصالح بومی منطقه است، ساخته شده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی ملایر با بیان اینکه طبق شواهد سنگ‌های این قلعه ملاتی نداشته و بیشتر حالت خشکه‌چینی بوده،افزود: این قلعه حالت دژ نگهبانی بوده و در حمله اعراب به ایران، یزدگرد سوم در آخرین جنگ‌هایی که داشته، به این منطقه پناه می‌آورد.
جلیلی گفت: این منطقه از جنوب به بروجرد، در غرب و جنوب غرب به نهاوند و تویسرکان، در شمال به ملایر و بخشی از استان همدان و از شرق به بخشی از استان مرکزی(توره) اشرافیت داشت و به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی برای تسلط بر منطقه انتخاب شده بود.

  ضرورت ایجاد بسترهای گردشگری در قلعه یزدگرد سوم
وی بیان کرد: چند مکان در نزدیکی قلعه بوده که کاربری‌های مختلفی برای لشگر یزدگرد سوم داشت که روستاهای اشترینان و ده‌ریز از توابع لرستان و روستای کهکدان از توابع ملایر از جمله این مناطق است. رئیس اداره میراث فرهنگی ملایر با اشاره به اینکه اشترینان محل نگهداری شترها یا همان اشترهای لشگر یزدگرد بود،یادآور شد: در دوران ساسانی واحدی برای نگهداری از شترها وجود داشت که گویا این شترها برای رم دادن اسب‌های عربی به کار گرفته می‌شدند.
جلیلی ادامه داد: روستای کهکدان یا کاهگدان میز محل نگهداری و تأمین آذوقه و علوفه لشگر، روستای ده‌ریز محل آشپزخانه و در روستای طائمه اردوگاه لشکر یزدگرد سوم بوده است. وی همچنین گفت: زمانی که یزدگرد سوم در حمله‌های متعدد اعراب شکست می‌خورد، به این منطقه پناه می‌آورد و در نهایت شکست خورده و فرار می‌کند و در مرو به دست آسیابانی به نام خسرو کشته می‌شود.
جلیلی با اشاره به اهمیت گردشگری سامن، تأکید کرد: این منطقه تا رسیدن به بقایای قلعه یزدگرد سوم مملو از نقاط منحصر به فرد گردشگری است که باید به گردشگران معرفی شود.
تاکنون بیش از 340 اثر تاریخی در شهرستان ملایر شناسایی شده که از این تعداد بیش از 200 اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
به نقل از ایرنا، باید به همت مسؤولان محلی و تخصیص اعتبارات مورد نیاز زمینه حفظ آثار تاریخی از این دست که رو به فراموشی است فراهم شود و در کنار آن با جذب سرمایه‌گذار و ایجاد تاسیسات گردشگری زمینه معرفی این بناها و جذب گردشگر در این گونه مناطق را فراهم کرد که می تواند علاوه بر اشتغال‌زایی و درآمدزایی تضمینی برای حفظ بناهای تاریخی باشد.