هگمتانه، گروه ایران و جهان: چاه‌های مجاز و غیر مجاز، آب را از دل قنات و سفره‌های آب زیرزمینی بیرون می‌کشد و نه تنها رشته حیات شهرها بلکه سفره‌های آب زیرزمینی را نیز تخریب کرده است. هم اکنون بخش قابل توجهی از قنات‌ها تخریب یا کم آب شده اند اما نشانه‌های جریان آب در سال‌های پربارش می‌تواند نویدی بر احیا دوباره آنها باشد.
نبض حیات شهرهای مختلف ایران در سالیان گذشته با جریان آب در زیر زمین و راه روشن و زاینده قنات می‌تپید. رشته‌های پر آب قنات در دل شهر همچون رگ‌های پر خون در بدن، شهرها را زنده نگه می‌داشتند. این شیوه آب‌رسانی و بهره‌برداری از منابع آب را به دلیل دارا بودن بیشترین قنات‌ها در دنیا، به ایران نسبت می‌دهند. برآورد مجموع قنات‌های ایران را بیش از 50 هزار رشته می‌دانند که 87 درصد آنها در فلات مرکزی و مناطق با بارش کمتر از 300 میلی متر احداث شده، شیوه‌ای که از تبخیر شدن آب در گرما نیز محافظت کرده و حول آن شهرهای متعددی شکل گرفتند. این دانش منحصر به فرد در مدیریت آب، طی کشورگشایی‌های ایرانیان در زمان هخامنشان و ساسانیان به دیگر کشور‌ها نیزمنتقل شد و هم اکنون 27 کشور دنیا همچون عمان، چین، اسپانیا، مصر، الجزایر، شیلی،‌ امریکا، ‌افغانستان و... دارای شکل‌‌هایی از قنات هستند. از دهه 50 و همزمان با ورود تکنولوژی حفر چاه، آسیب جدی به قنات‌های کشور وارد شد و مرگ بسیاری از قنات‌ها رقم خورد. چاه‌های مجاز و غیر مجاز که همچنان نیز روند حفر آنها ادامه دارد، آب را با شدت از دل قنات و سفره‌های آب زیرزمینی بیرون می‌کشد و نه تنها رشته حیات شهرها بلکه سفره‌های آب زیرزمینی را نیز تخریب کرده است. هم اکنون بخش قابل توجهی از قنات‌های ایران با کم آبی یا تخریب عمدی یا سهوی مواجه شده‌اند هر چند که در سال‌های پر بارش، نشانه‌های جریان آب در برخی قنات‌های غیر فعال دیده شد و قنات‌های کم آب نیز مدتی جان گرفتند، قنات‌هایی که می‌توان به احیا و زندگی دوباره آنها امیدوار بود.
قانونی برای احیا قنات‌های فوت شده نداریم
محمد مهدی جوادیان زاده، مدیر مرکز بین المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی: در قانون توزیع عادلانه آب، ماده قانونی وجود دارد که در صورت خشک شدن قنات و تأیید کارشناسان مربوطه، به اصطلاح «فوت قنات» اعلام شده و امکان صدور مجوز حفر چاه به جای قنات از طرف وزارت نیرو فراهم می‌شود. و در واقع چاه به جای قنات احداث می‌شود. همین بند قانونی موجب رها کردن برخی قنات‌ها یا تخریب آنها به شکل مصنوعی شد و آن‌ها را از بین برد. اما در سال‌های اخیر با توجه به کم آب شدن آبخوان‌ها و کم رمق شدن چاه‌ها، نگاه بازگشت به قنات ایجاد شده و برخی از مالکان،‌ به احیا قنات‌ها علاقه‌مند شده‌اند. اما متأسفانه قانون راهکاری برای احیای قناتی که در گذشته به عنوان قنات فوت شده اعلام و گواهی فوتش صادر شده، ندارد. هر چند که آب دهی قنات‌ها در سال‌های پربارش ممکن است موقتی باشد اما همین موضوع نشان می‌دهد که این قنات را می‌توان احیا کرد که البته نیازمند کارشناسی و بررسی حریم چاه‌ها و ظرفیت آبخوان‌هاست. اما لازم است که این نقص قانونی مورد بازنگری قرار بگیرد.