در ادامه سلسله نوشتار‌های پاسخ زبان‌شهر به ظرفیت‌ها و چالش‌های شهر، به پدیده‌ای بسیار حیاتی به نام «نظارت فضایی در شهر» رسیدیم که فقدان آن در نظام مدیریت شهری ضربه‌های مهلکی را بر پیکره شهر وارد کرده است؛ از به انحراف کشاندن مفهوم توسعه در شهرها تا بروز آلودگی‌های محیطی و انواع نابرابری‌ها و نابرخورداری‌های شهری که همگی نشان‌دهنده فقدان نظارت فضایی در شهر هستند. مخاطبان عزیز همانطور که مستحضر هستید در نوشتارهای قبل، نظارت فضایی را در یک تقسیم‌بندی سه سطحی به سطح کلان، میانی و خرد قرار دادیم و سطح کلان را عموماً مرتبط با ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و دیگر ابعاد آن دانسته که در حالت کلی مفهوم توسعه شهر را مورد واکاوی و نظارت قرار می‌دهد، سطحی که پایش اصلی آن به‌عهده تیم راهنمای توسعه شهر است و لحظه به لحظه آن توسط اعضای این تیم متشکل از («برنامه‌ریزان فضایی، اقتصاددانان، جامعه‌شناسان، برنامه‌ریزان حمل‌و‌نقل، جغرافی‌دانان و مهندسان محیط‌زیست» مورد پایش و نظارت قرار می‌گیرد و در‌نهایت تحلیل تیم از وضعیت کنونی و آینده شهر ارائه می‌شود تا بر مبنای آن تصمیماتی در خصوص ادامه و یا اصلاح برنامه شهر صورت پذیرد. همچنین در خصوص سطح میانی این نظارت فضایی اشاره شد که تمرکز بر پدیده‌های شهری چون بافت‌ها و محلات، نابرابری‌ها و نابرخورداری‌های شهری، حمل‌و‌نقل و ترافیک، محدوده‌ها و پهنه‌ها، محورها، ارتباطات، مشارکت و تعاملات و بسیاری از پدیده‌های موجود در شهر است، که به اعتقاد این دانش‌آموز این سطح از نظارت فضایی به‌مراتب حیاتی‌تر از دو سطح دیگر است. در این سطح نیز همانطور که در نوشتار قبل اشاره شد، نظارت فضایی به واسطه کاری تیمی و متشکل از «برنامه‌ریزان فضایی، جامعه‌شناس شهری، اقتصاد‌دان شهری» صورت می‌گیرد که مسؤول واکاوی، تحلیل و پایش انواع پدیده‌های شهری از موضوعات اجتماعی تا کالبدی در شهر هستند تا پدیده‌های شهری را مورد رصد فضایی قرار دهند و از انحراف شهر از مسیر توسعه جلوگیری کنند.
و اما؛ سطح خرد نظارت فضایی
در‌نهایت در آخرین سطح نظارت فضایی به سطحی می‌رسیم که دایره دیدگاه فضایی را به‌سوی جزییات و عناصر شهری هدایت می‌کند؛ عناصری که اگرچه از دیدگاهی سخت‌افزارانه تنها به ساختمان و بنا محدود هستند، اما در دیدگاه فضایی دایره‌ای از ارتباطات و عملکردها را شکل می‌دهند و به دسته‌های متفاوتی تقسیم می‌شوند. درواقع دیدگاه فضایی به دلیل برخورد جامع با پدیده‌ها، آن‌ها را تنها از دید سخت‌افزارانه و کالبدی بررسی نمی‌کند و ابعاد متفاوتی از پدیده مورد بررسی را مورد واکاوی قرار می‌دهد. در این سطح نظارت فضایی از ساختمان گرفته تا فعالیت و الگوهای رفتاری یک فضا را شکل می‌دهد، اینکه به طور مثال یک ساختمان قرار است در چه فضایی استقرار یابد، چه فعالیتی داشته باشد و سطوح عملکردی آن چه باشند، تأثیر این ساختمان بر بافت موجود و تأثیر این ساختمان بر الگوهای موجود در بافت از الگوهای سفری تا الگوهای اجتماعی و فرهنگی چگونه خواهد بود، تأثیر این ساختمان بر پیکره‌بندی فضا، معنای فضا و فهم و وضوح فضا چیست و چندین موضوع مهم و حیاتی دیگری که تنها به واسطه دیدگاه و نظارت فضایی که توسط برنامه‌ریزان فضایی (شهرسازان) صورت می‌پذیرد، ممکن است. این مثالی کوچک از یکی از عناصر شهری چون ساختمان بود، لازم به ذکر است این نظارت شامل هر عنصری است که بر تولید و یا بازتولید در فضای شهری تأثیرگذار است؛ به طور مثال باید در نظر داشت که پروژه‌های شهری چون طراحی یک پیاده‌راه و یا یک پارک محلی و یا هر پروژه‌ای که در فضای شهری تعریف می‌شود و در فضا تأثیرگذار است، نیاز به نظارت و رصدی فضایی دارد. به طور مثال فاجعه‌ای به نام پروژه اسکای مال که این روزها به دلیل نقدهای فراوان و کاملاً درستی که به آن شده، به حالت تعلیق درآمده، نمونه بارزی از فقدان نظارت فضایی در سطح خرد است. بدون تردید اگر نظارت فضایی در شهر فعال بود، اجازه گرفتن پروانه چنین فاجعه‌ای در شهر داده نمی‌شد و به جای آن، سناریویی جدید پیاده می‌شد. اگر نظارت فضایی در شهر فعال بود و رصد فضایی را در سطح خرد صورت می‌داد، ابعاد متفاوتی از پروژه اسکای مال کشف می‌شد، برخی از شاخص‌ترین ابعاد این کنکاش عبارتند از؛
 تبعات اجتماعی حاصل از مکان‌یابی نادرست پروژه بر بافت مسکونی اطراف خود؛
 شکل گرفتن موج مهاجرت از این بافت‌ها به دلیل تحمیل ترافیک و آلودگی‌های صوتی و بصری؛
 نارضایتی ساکنین بافت‌های پیرامون این پروژه نسبت به احداث آن؛
 تأثیرگذاری پروژه بر وقوع انواع کنش‌های منفی اجتماعی چون جرم، فساد و یا خشونت در بافت‌های آن؛
 تبعات ایجاد شده در ابعاد اقتصاد سیاسی فضا و تأثیر بر کالایی شدن فضای شهری و نابودی عرصه عمومی در فضایی که به‌طور جدی نیازمند دستیابی به سطح مقبول سرانه‌های عمومی و فضاهایی چون فضای سبز و باز است؛
 الگوی نامناسب مکان‌یابی که در کمال تعجب، بین دو بیمارستان قرار گرفته که یکی از آن‌ها بیمارستان روانی است و بدون تردید آلودگی محیطی این فضای تجاری کاملاً در تضاد و ناسازگاری با این بیمارستان‌ها قرار دارد؛
 اشراف کامل پروژه بر دستگاه امنیتی چون ساختمان وزارت اطلاعات، این حتماً موضوع مورد بحثی در دستگاه‌های امنیتی است؛
 پروژه اسکای مال با آن حجم از فضای تجاری بدون تردید ترافیکی بیش از ظرفیت معابر به فضا تحمیل خواهد کرد که موج این ترافیک تا شعاع بالایی بافت‌های پیرامون را در بر خواهد گرفت و اتفاقی که برای محلات حلقه اول ما چون کولانج و آقاجانی‌بیک افتاد و باعث از بین رفتن آن‌ها شد در‌نهایت برای بافت‌های مسکونی پیرامون این پروژه تحمیلی به شهر نیز رقم خواهد خورد، علاوه بر آن موجی از پیک‌های ترافیکی در محورهای مواصلاتی به آن را در زمان‌های متفاوت شکل خواهد داد که خود بر بحرانی‌تر شدن این موضوع می‌افزاید.
مخاطبان عزیز این تنها بخش کوچکی از تبعاتی است که فاجعه‌ای به نام اسکای مال برای شهر خلق خواهد کرد و اگر نظارت فضایی در سطح خرد در نظام مدیریت شهری ما به خصوص سازمان نظام مهندسی ساختمان تعریف شود، دیگر شاهد چنین پروژه‌های خطرناکی در شهر نخواهیم بود و یا در جهت کاهش تعداد و تکرار آن‌ها قدم خواهیم گذاشت. در‌نهایت ما در موضوع نظارت فضایی سه سطح کلان، میانی و خرد را مورد واکاوی قرار دادیم و انتظار بر این است که مدیریت شهری به این موضوع تمرکز کرده و علاوه بر آن، جبهه علمی و دانشگاه نیز در جهت شکل دادن «نظام نظارت فضایی» شروع به گفتمان‌سازی و ارائه پیشنهاد کند. در نوشتار آتی پدیده رشد افقی و یا عمودی شهر و پاسخ زبان‌شهر به آن را مورد واکاوی قرار خواهیم داد؛ رشد افقی و یا عمودی شهر؛ کدامیک؟