هگمتانه، گروه خبر *: رئیس دانشگاه علوم پزشکی همدان با بیان اینکه اخلاق، سنگ‌بنای پیشرفت علوم پزشکی و ضامن ارتقای جامعه است گفت: اخلاق پزشکی، سرمایه راهبردی نظام سلامت است.
به گزارش هگمتانه، بهروز کارخانه‌ای روز سه شنبه در دوازدهمین کنگره سالانه اخلاق پزشکی ایران و نهمین کنگره اخلاق پرستاری در تالار همایش‌های دانشگاه علوم پزشکی همدان این رویداد را یکی از مهم‌ترین گردهمایی‌های اخلاق حرفه‌ای در کشور دانست و با اشاره به سابقه تاریخی و علمی استان همدان اظهار کرد: برگزاری این کنگره در همدان، علاوه بر افتخاری علمی، یادآور مسؤولیت ما در ارتقای اخلاق پزشکی و پرستاری در کشور است؛ زیرا جامعه پزشکی امروز بیش از هر زمان نیازمند نهادینه‌سازی ارزش‌های انسانی در خدمات سلامت، آموزش و پژوهش است.
وی با اشاره به فرایند برنامه‌ریزی کنگره گفت: پس از برگزاری نشست مقدماتی در مردادماه سال جاری در تهران با حضور چهره‌های برجسته اخلاق پزشکی، روند طراحی برنامه‌ها و محورهای علمی آغاز شد؛ باقر لاریجانی به عنوان رئیس افتخاری کنگره، امیر احمد شجاعی دبیر علمی اخلاق پزشکی، عباس عباس‌زاده دبیر علمی اخلاق پرستاری و علیرضا سلطانیان به عنوان دبیر اجرایی، نقش مهمی در شکل‌گیری این رویداد داشتند.
کارخانه‌ای به ارائه 98 سخنرانی، 254 پوستر و برگزاری 18 پنل تخصصی در این کنگره اشاره کرد و گفت: امسال از میان 430 مقاله ارسالی، 23 درصد به صورت سخنرانی، 59 درصد به‌صورت پوستر و 18 درصد نیز مورد پذیرش قرار گرفتند.
وی بیان کرد: همچنین 18 پنل تخصصی شامل 10 پنل در حوزه پزشکی، 7 پنل در حوزه پرستاری و یک نشست تحلیلی درباره یک اثر سینمایی برگزار می‌شود.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی همدان خاطرنشان کرد: موضوعات مقالات نشان می‌دهد که دغدغه‌های نوظهور علوم پزشکی به‌ویژه هوش مصنوعی در اخلاق پزشکی، مراقبت‌های پایان حیات، خشونت علیه کادر درمان، محرمانگی داده‌ها، عدالت آموزشی و اخلاق پژوهش در صدر بحث‌های امسال قرار دارد.
وی با اشاره به توزیع محورهای اصلی مقالات شامل 55 درصد در بخش خدمات سلامت، 25 درصد پژوهش‌های پزشکی و پرستاری و 20 درصد حوزه آموزش افزود: شایع‌ترین رویکرد مطالعاتی نیز شامل مرور روایتی، مرور نظام‌مند، مطالعات کیفی و کمی بوده است.
کارخانه‌ای با تأکید بر جایگاه ایران در حوزه اخلاق افزود: باوجود چالش‌ها، ایران در غرب آسیا پیشرو اخلاق پزشکی و پرستاری است و در جهان نیز فاصله ما با پیشگامان این عرصه کم است؛ آنچه مسلم است، جامعه ایرانی از نظر رفتارهای اخلاقی، جامعه‌ای ارزش‌محور و متعهد به اصول انسانی است.
وی با اشاره به نقش مکتب بوعلی‌سینا در تبیین مبانی اخلاق علوم پزشکی گفت: در این کنگره پنلی به‌صورت ویژه به میراث حکمی و اخلاقی ابن‌سینا و نقش آن در پزشکی امروز اختصاص یافته است؛ چرا که اخلاق بدون پشتوانه معرفت و حکمت، در حوزه سلامت پایدار نخواهد ماند.

عبادی: کمبود نیرو و فشار کاری از چالش‌های اخلاقی نظام سلامت است
معاون پرستاری وزارت بهداشت نیز با قدردانی از دانشگاه علوم پزشکی همدان برای میزبانی این رویداد علمی افزود: در سه دهه گذشته، توجه عالمانه و نظام‌مند جامعه علمی کشور به حوزه اخلاق حرفه‌ای دستاوردهای ارزشمندی از جمله توسعه آموزش، رشد قابل توجه تولیدات علمی در سطح منطقه و جهان و ایجاد ساختارهای منسجم نظیر کمیته‌های اخلاق در سطح دانشگاهی و ملی را رقم زده است.
عباس عبادی، اقداماتی نظیر الزام به دریافت کد اخلاق در پژوهش‌های زیست‌پزشکی را از گام‌های مهم در صیانت از حقوق مردم و ارتقای کیفیت فعالیت‌های علمی برشمرد و تأکید کرد: همچنان فاصله‌ای میان آنچه در آموزش ارائه می‌شود و آنچه در حوزه خدمت‌رسانی عملی رخ می‌دهد وجود دارد و مردم مشتاق مشاهده تجلی اخلاق در رفتار روزمره پزشکان، پرستاران، مدیران و تمام فعالان نظام سلامت هستند.
عبادی با اشاره به ضرورت همکاری میان متخصصان اخلاق، پزشکان، پرستاران، فلاسفه، حقوقدانان و صاحب‌نظران دینی تصریح کرد: باید دستورالعمل‌هایی تدوین شود که اخلاق حرفه‌ای از سطح توصیه به سطح هنجار و فرهنگ سازمانی ارتقا یابد؛ اصولی مانند تکریم بیمار، رضایت آگاهانه، حفظ حریم خصوصی، رازداری، مراقبت مشفقانه و موضوعاتی همچون اهدای عضو باید جزئی جدایی‌ناپذیر از رفتار حرفه‌ای در همه مراکز سلامت باشد.
وی پیام اصلی همراهی دو کنگره اخلاق پزشکی و اخلاق پرستاری را تقویت زبان مشترک میان حرفه‌مندان و ارتقای کار تیمی در نظام سلامت دانست.
عبادی نخستین چالش را کمبود نیروی انسانی و فشار کاری عنوان کرد و افزود: شیفت‌های طولانی، اضافه‌کارهای ناخواسته و خستگی مزمن، علاوه بر ایجاد فرسودگی شغلی، مانعی جدی در ارائه خدمت باکیفیت است.
وی چالش دوم را تعارض میان نیاز بیمار و محدودیت‌های نظام سلامت دانست و گفت: گاه میان آنچه پزشک یا پرستار بر اساس دستورالعمل بالینی تشخیص می‌دهد و آنچه بیمار ترجیح می‌دهد اختلاف وجود دارد و این تعارض در فرهنگ ما و ادبیات دینی ممکن است ابعاد پیچیده‌تری پیدا کند و تصمیم‌گیری اخلاقی را دشوار سازد.
معاون وزیر بهداشت ارتباطات چالش‌برانگیز با بیمار و خانواده را نیز از موضوعات مهم اخلاقی برشمرد و افزود: پنهان‌کاری خانواده نسبت به بیمار، یا ارائه‌نکردن اطلاعات کافی از سوی درمانگران، به‌ویژه در شرایط حساس، می‌تواند تعارض و نارضایتی ایجاد کند و دخالت‌های نابجای خانواده در روند درمان نیز گاهی چالش‌های جدی به وجود می‌آورد.
وی در ادامه با اشاره به کمبود فضای فیزیکی، شلوغی بخش‌ها و تعدد دانشجویان گفت: این مسائل کیفیت ارائه خدمت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و گاهی سبب می‌شود حقوق بیماران در حوزه‌ای مانند حریم خصوصی و رازداری نقض شود.
وی با اشاره به افزایش خشونت علیه کادر درمان افزود: عدم احساس امنیت پزشک و پرستار یکی از تهدیدهای جدید است که می‌تواند میان وظیفه حرفه‌ای و مراقبت از امنیت شخصی کارکنان تعارض ایجاد کند.

حاجی‌بابایی: حاکمیت مکلف به تأمین زیرساخت‌های کامل حوزه سلامت است
نایب‌رئیس مجلس شورای اسلامی نیز اظهار کرد: در نگاه دینی و حاکمیتی، اخلاق پزشکی تنها به رفتار پزشک محدود نمی‌شود، بلکه پیش از آن، اخلاق حاکمیتی مطرح است؛ یعنی مجموعه بایدها و نبایدهایی که دولت در قبال سلامت مردم بر عهده دارد.
حمیدرضا حاجی‌بابایی با بیان اینکه پزشک و پرستار زمانی می‌توانند وظایف اخلاقی خود را به‌درستی انجام دهند که از امکانات کافی برخوردار باشند، گفت: وقتی بیمارستان به روز نباشد، تجهیزات کافی فراهم نشود و تعداد پزشک یا پرستار کمتر از نیاز باشد، امکان رعایت کامل اصول اخلاق پزشکی نیز از بین می‌رود.
حاجی‌بابایی با تأکید بر توجه قانون اساسی به نقش حاکمیت در سلامت افزود: رهبر معظم انقلاب بارها تأکید کرده‌اند که باید آن‌قدر در حوزه پزشکی هزینه شود تا فرد بیمار، جز درد بیماری، رنج دیگری مانند بی‌پولی یا کمبود امکانات را احساس نکند.
نایب‌رئیس مجلس کمبود نیرو را عاملی تأثیرگذار بر کیفیت خدمات دانست و با اشاره به کمبود پرستار در برخی استان‌ها گفت: وقتی پرستار به جای رسیدگی به 10 بیمار باید پاسخ‌گوی 150 نفر باشد، توقع اجرای کامل اخلاق حرفه‌ای منطقی نیست.
حاجی‌بابایی از مسؤولان حوزه اخلاق پزشکی خواست مجموعه‌ای جامع از بایدها و نبایدها و مسؤولیت‌های حقوقی همه اجزای مرتبط با نظام سلامت را تهیه کنند تا وظایف هر بخش به‌روشنی مشخص شود.
وی با تأکید بر ضرورت تدوین قوانین جامع در حوزه سلامت و هوش مصنوعی گفت: مجلس باید قوانینی تصویب کند که متناسب با جایگاه پزشکی و نیازهای واقعی مردم باشد و دولت نیز موظف به ایجاد زیرساخت‌های لازم است.
نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس در ادامه با اشاره به نقش فزاینده فناوری‌های نو از جمله هوش مصنوعی در نظام سلامت، گفت: در مجلس شورای اسلامی، دولت باید زمینه‌های اجرایی لازم را فراهم کند و مجلس نیز مکلف است قوانینی متناسب با شأن جامعه پزشکی و حقوق مردم تصویب کند؛ خلأهای قانونی و کمبود زیرساخت‌ها نباید مانع ارائه خدمات مطلوب به مردم شود.
وی خاطرنشان کرد: در یکی از نشست‌های کشورهای غیرمتعهد، رئیس‌جمهور وقت یکی از کشورها می‌گفت شاید نتوانسته همه مطالبات مردم را اجرا کند، اما دو موضوع را به‌طور کامل حل کرده و آن آموزش و سلامت است و او می‌گفت مردم کشورش کوچک‌ترین نگرانی در حوزه درمان و تعلیم‌وتربیت ندارند.
حاجی‌بابایی تأکید کرد: این الگو باید در کشور ما نیز دنبال شود؛ یعنی مردم بدانند در بیماری چه خدماتی دریافت می‌کنند و کودکان بدون دغدغه از امکانات آموزشی بهره‌مند باشند و این حق طبیعی ملت است.

لاریجانی: 23 درصد پژوهش‌های اخلاق زیست‌پزشکی کشورهای اسلامی در ایران انجام می‌شود
رئیس مرکز تحقیقات اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز از پیشرفت‌های گسترده کشور در حوزه اخلاق پزشکی طی سه دهه اخیر خبر داد و با اشاره به آغاز روند نهادینه‌سازی اخلاق پزشکی از دهه 70 اظهارکرد: فرهنگ غنی ایرانی ـ اسلامی در اخلاق پزشکی، پشتوانه‌ای ارزشمند برای توسعه آموزش، پژوهش و خدمات بالینی است و در سه دهه اخیر ساختارهای مهمی در این زمینه ایجاد شده است.
باقر لاریجانی توسعه کمیته‌های اخلاق در پژوهش، ایجاد سامانه ملی و الزام بررسی تمام طرح‌های پژوهشی انسانی و حیوانی را از مهم‌ترین پیشرفت‌های کشور دانست و افزود: در منطقه هیچ کشوری ساختاری مشابه ایران در سطح گستردگی کمیته‌های اخلاق و نظام ارزیابی پژوهش ندارد؛ حتی در دوران کرونا نیز کمیته‌ها به‌صورت 24ساعته به بررسی طرح‌ها می‌پرداختند.
رئیس مرکز تحقیقات اخلاق پزشکی همچنین از راه‌اندازی دوره‌های آموزشی نوین مانند پی اچ دی اخلاق پزشکی متناسب با فرهنگ اسلامی، برنامه‌های ام پی اچ و برد اخلاق پزشکی به‌عنوان گام‌های مؤثر در تربیت نیروی متخصص نام برد و گفت: نسخه سوم کتاب درس اخلاق پزشکی و مجموعه درسنامه‌های تخصصی تهیه و منتشر شده است.
لاریجانی از تدوین مجموعه جامع «المعارف اخلاق پزشکی اسلامی» با مشارکت حدود 150 نویسنده خبر داد و افزود: نسخه انگلیسی این مجموعه در حال نهایی شدن است و امیدواریم در نشست آتی پزشکان شیعه جهان در خارج از کشور از آن رونمایی شود.

مسائل سقط جنین‌ و تغییر جنسیت
رئیس مرکز تحقیقات اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در بخش دیگری از سخنان خود، سقط جنین را یکی از چالش‌های مهم اخلاق پزشکی دانست و عنوان کرد: نمی‌توان به‌جای جنین تصمیم گرفت؛ حقوق جنین و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی این مسأله جدی است.
وی همچنین نسبت به روند خام و بدون چارچوب درمان‌های تغییر جنسیت در کشور هشدار داد و گفت: این حوزه نیازمند ضوابط دقیق اخلاقی و علمی است و در جهان نیز فصولی از کتاب‌های مرجع گذشته به این موضوع اختصاص یافته است.
لاریجانی با اشاره به اینکه 23 درصد پژوهش‌های اخلاق زیست‌پزشکی در کشورهای اسلامی در ایران انجام می‌شود و این ظرفیت ما را به سمت مرجعیت علمی سوق می‌دهد گفت: پروژه‌ای ملی برای تقویت مرجعیت اخلاق پزشکی اسلامی در حال اجراست.

دژکام: بازخوانی میراث علمی ابن‌سینا راهی برای تعمیق اخلاق پزشکی است
آیت‌الله لطف‌الله دژکام، متخصص فقه پزشکی و عضو کمیته ملی اخلاق بالینی وزارت بهداشت هم اظهار کرد: ابن‌سینا در مقدمه کتاب خود نخست توضیح می‌دهد که رقیب تمدنی ما یعنی حکمای یونان چه گفته‌اند، سپس دیدگاه خود و جهان شرق را بیان می‌کند و این شیوه برای ما درس‌آموز است.
این متخصص فقه پزشکی وزارت بهداشت ادامه داد: این نگاه به ما هشدار می‌دهد که بدون شناخت دقیق دیدگاه‌های رقبا و پیشینیان، ورود به عرصه اخلاق پزشکی ممکن است به سطحی‌نگری منجر شود.
امام جمعه شیراز بیان کرد: معمولاً در مباحث اخلاق پزشکی، حقوق بیمار برجسته می‌شود و مفهوم خودمختاری بیمار پررنگ مطرح می‌شود، اما با نگاهی فقهی و حقوقی درمی‌یابیم که این همان اصل عدم اکراه و عدم اجبار است که قرن‌ها پیش در فقه اسلامی مطرح شده است.
وی افزود: نباید تصور کنیم مباحث امروز غرب کاملاً جدید است؛ بسیاری از آنها پیش از این در تمدن اسلامی مطرح شده و اکنون با ادبیاتی متفاوت بیان می‌شود.
دژکام تصریح کرد: در رابطه پزشک و بیمار، همان‌طور که حق خودمختاری بیمار وجود دارد پزشک نیز صاحب حق است و اگر قرار است الزام‌هایی برای پزشک ایجاد شود باید در قالبی معقول، منصفانه و قابل پذیرش طراحی شود.