هگمتانه، گروه گردشگری: محله‌های قدیمی همدان، که روزگاری با فرسودگی، ازدحام و سکوت غم‌انگیز کوچه‌های تنگ خود در حال فراموشی بودند، امروز دوباره زنده شده‌اند. رنگ و بوی زندگی، صدای گفت‌وگو و قدم‌های گردشگران در کوچه‌ها جاری است؛ نتیجه‌ نگاهی تازه از سوی مدیریت شهری که باور دارد توسعه‌ گردشگری باید از دل محله‌ها آغاز شود.
به گزارش هگمتانه، همدان، نخستین پایتخت تاریخ ایران، شهری است که در دل هر کوچه‌اش می‌توان ردپایی از تاریخ و فرهنگ هزارساله یافت. محله‌هایی چون حاجی، چمن‌چوپان‌ها، کلپا و حمام قلعه نه‌تنها بافت تاریخی دارند، بلکه روح زندگی مردمان قدیم را هنوز در خود حفظ کرده‌اند. روزگاری هر محله، مرکز کوچک اجتماعی و اقتصادی بود؛ جایی برای خرید روزانه، دیدار همسایه‌ها و تبادل خبرهای تازه. اما با گذر زمان و گسترش زندگی مدرن، این محله‌ها آرام‌آرام از نفس افتادند. کوچه‌ها فرسوده شد، کسب‌وکارهای کوچک از رونق افتادند و گردشگران دیگر انگیزه‌ای برای قدم‌زدن در دل تاریخ نداشتند.
مدیریت شهری همدان در چند سال اخیر با رویکردی تازه، «گردشگری محله‌ای» را به عنوان یکی از محورهای توسعه شهری تعریف کرده است؛ طرحی که هدفش زنده‌کردن محله‌ها از درون است. شهرداری با مرمت معابر سنگ‌فرش، بازسازی خانه‌ها و کارگاه‌های قدیمی، ایجاد روشنایی شبانه، ساماندهی تابلوهای راهنمای مسیر، و احداث فضاهای سبز کوچک، تلاش کرده تا هم زیبایی بصری شهر را افزایش دهد و هم گردشگران را به دل محله‌ها بکشاند.
محله حاجی با بازارهای کوچک و مغازه‌های سنتی حالا به یکی از جاذبه‌های محبوب گردشگران تبدیل شده است. در محله چمن‌چوپان‌ها فضاهای عمومی برای برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری ایجاد شده و جمع‌های خانوادگی و گردشگری، شب‌های این محله را پر از زندگی کرده‌اند. در کلپا و حمام قلعه، مرمت آثار تاریخی و خانه‌های قدیمی، باعث شده گردشگران با تاریخ زنده همدان روبه‌رو شوند.
این تلاش‌ها، نتیجه‌ سیاستی است که می‌کوشد گردشگری را از موزه‌ها و بناهای شناخته‌ شده به زندگی واقعی مردم منتقل کند؛ همان جایی که تاریخ هنوز نفس می‌کشد.
سارا رضایی، گردشگر تهرانی در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: «برای من دیدن محله حاجی تجربه‌ای متفاوت بود. کوچه‌های باریک و دیوارهای کاهگلی با مغازه‌های قدیمی، حس عجیبی از زمان گذشته داشتند. اما چیزی که این فضا را دلپذیر کرد، رسیدگی شهرداری بود. سنگ‌فرش‌های تمیز، نورپردازی شبانه و تابلوهای راهنمای مسیر باعث شده‌اند گردشگران بدون نگرانی در محله‌ها قدم بزنند.»
او می‌گوید که احساس امنیت و آرامش، مهم‌ترین نکته‌ این تجربه بوده است: «همه‌چیز مرتب و روشن است. حتی نیمکت‌ها و گل‌کاری‌ها در گوشه کوچه‌ها نشان می‌دهد شهرداری در کوچک‌ترین جزئیات هم دقت کرده تا گردشگر احساس کند وارد شهری زنده و پویاست.»
علی موسوی، کسبه محله چمن‌چوپان‌ها هم می‌گوید: «قبل از اجرای طرح گردشگری محله‌ای، کمتر کسی به اینجا سر می‌زد. اما حالا هر روز گردشگران برای دیدن فضای سنتی مغازه‌ها و خرید محصولات محلی می‌آیند. مسیرهای سنگ‌فرش‌شده، تابلوهای راهنما و زیباسازی مغازه‌ها واقعا به رونق محله کمک کرده است.»
او با لبخند ادامه می‌دهد: «ما کسبه احساس می‌کنیم بخشی از یک تغییر بزرگ هستیم. وقتی می‌بینم گردشگران از من درباره تاریخ محله سؤال می‌کنند، حس افتخار می‌کنم. شهرداری واقعا با نگاه انسانی به محله‌ها برگشته است.»
زهرا کریمی، شهروند همدانی در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: «تا چند سال پیش، کوچه‌های محله ما تاریک و ناامن بود. اما حالا با نورپردازی‌های زیبا و مرمت خانه‌ها، محله‌مان تبدیل به یکی از مسیرهای محبوب پیاده‌روی شده است. شهرداری با نصب چراغ‌های سنتی و کاشت گل در حاشیه کوچه‌ها، محله را زنده کرده.»
او می‌افزاید: «به‌ویژه برای خانواده‌ها، این تغییر محسوس است. بچه‌ها می‌توانند در کوچه‌ها بازی کنند و گردشگران هم با لبخند از کنارمان رد می‌شوند. این همان همزیستی دلنشینی است که شهر باید داشته باشد.»
گردشگری دیگر در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: «محله‌های قدیمی همدان برایم شگفت‌انگیز بودند. معماری سنتی در کنار نظم شهری مدرن ترکیب جذابی ساخته است. در هیچ‌کجای دیگر ایران چنین هماهنگی بین بافت تاریخی و زندگی روزمره ندیدم.»
او با اشاره به همکاری مردم محلی می‌گوید: «اهالی با روی خوش از گردشگران استقبال می‌کنند. شهرداری با آموزش رفتار گردشگری و ساماندهی محله‌ها توانسته فرهنگ میزبانی را تقویت کند.»
فاطمه نیکوکار، دانشجو است و در گفت‌وگو با خبرنگار ما ادامه می‌دهد: «من اهل همین شهرم، اما تا قبل از مرمت محله‌ها کمتر سراغ آن‌ها می‌رفتم. حالا هر هفته با دوستانم در کوچه‌های حاجی و کلپا قدم می‌زنیم. دیوارهای رنگی، نقاشی‌های شهری و نیمکت‌های چوبی فضای محله را شاد کرده است.»
او ادامه می‌دهد: «شهرداری با این کارها روح جوانی را به شهر برگردانده. حالا گردشگری فقط مخصوص موزه‌ها نیست؛ مردم خودشان بخشی از این تجربه‌اند.»
رضا عسگری، کسبه محله کلپا هم می‌گوید: «سال‌ها بود که محله ما فراموش شده بود. مغازه‌ها قدیمی و کوچه‌ها پر از چاله بودند. اما حالا با مرمت مسیرها و سنگ‌فرش، گردشگران زیادی از اینجا عبور می‌کنند و خرید هم می‌کنند.»
او اضافه می‌کند: «حتی خانه‌های اطراف هم بازسازی شده‌اند و بعضی به اقامتگاه سنتی تبدیل شده‌اند. شهرداری با این اقدامات نه‌فقط ما را خوشحال کرده، بلکه اقتصاد محلی را جان تازه‌ای داده است.»
مریم جواهری، شهروند همدانی، در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: «محله‌های قدیمی مثل حمام قلعه یا چمن‌چوپان‌ها حالا امن‌تر و زیباتر شده‌اند. نورپردازی شبانه باعث شده شب‌ها هم مردم برای پیاده‌روی بیایند.»
او با لبخند می‌گوید: «پیش‌تر همه به مراکز خرید جدید می‌رفتند، اما حالا بسیاری ترجیح می‌دهند در این محله‌ها وقت بگذرانند. این یعنی مدیریت شهری توانسته سلیقه مردم را تغییر دهد.»
پیمان طاهری، گردشگری از شیراز نیز می‌گوید: «من عاشق کوچه‌های تاریخی‌ام. وقتی وارد محله حاجی شدم، حس کردم زمان متوقف شده. اما در عین حال نظم و تمیزی محله نشان می‌دهد که شهرداری اینجا را رها نکرده.»
او ادامه می‌دهد: «در بسیاری از شهرها، بافت قدیمی فقط در ظاهر حفظ می‌شود، اما در همدان، این بافت زنده است. مردم در همان خانه‌های تاریخی زندگی می‌کنند و این برای گردشگر فوق‌العاده است.»
نسرین فروغی، کسبه محله حمام قلعه هم اظهار می‌کند: «مرمت بنای تاریخی حمام قلعه و سنگ‌فرش اطرافش باعث شد گردشگران بیشتری بیایند. حالا فروشگاه‌های صنایع‌دستی و کافه‌های کوچک در اطراف شکل گرفته‌اند.»
او می‌گوید: «ما حالا احساس می‌کنیم بخشی از میراث فرهنگی شهر هستیم. شهرداری با ایجاد این تغییرات، فرصت شغلی و انگیزه‌ی تازه‌ای برای اهالی فراهم کرده است.»
سعید میرزایی، شهروند همدانی هم ادامه می‌دهد: «نکته‌ای که من را شگفت‌زده کرده، هماهنگی رنگ و نور در محله‌هاست. نیمکت‌ها، تابلوها و دیوارها همگی با سبک سنتی هماهنگ‌اند و فضا را دلنشین کرده‌اند.»
او ادامه می‌دهد: «شهرداری توانسته میان سنت و مدرنیته تعادل برقرار کند. گردشگر وقتی وارد محله می‌شود، نه‌تنها تاریخ را می‌بیند بلکه نظم و آرامش یک شهر امروزی را هم احساس می‌کند.»
نیکا حسینی، گردشگر اصفهانی هم اضافه می‌کند: «در محله کلپا قدم می‌زدم و متوجه شدم حتی تابلوهای معرفی محله‌ها با توضیحات تاریخی طراحی شده‌اند. این کار شهرداری باعث می‌شود گردشگر بدون راهنما هم بتواند از تاریخ شهر مطلع شود.»
او می‌افزاید: «به نظرم همدان با این طرح، الگویی برای دیگر شهرها شده است. گردشگری محله‌ای تجربه‌ای جالب از سفر است.»
فرزاد شفیعی، کسبه محله حاجی نیز بیان می‌کند: «پیش‌تر فقط ساکنان خود محله مشتری بودند، اما حالا روزانه گردشگران زیادی از شهرهای مختلف می‌آیند. حتی گردشگران خارجی هم از مغازه من خرید می‌کنند.»
او می‌گوید: «مرمت و سنگ‌فرش معابر باعث شد همه چیز مرتب‌تر شود. شهرداری به‌جای تخریب بافت، آن را زنده کرده و این کاری ارزشمند است.»
لیلا صادقی، شهروند همدانی می‌گوید: «کوچه‌های ما همیشه خاکی و تاریک بود، اما حالا با چراغ‌های سنتی و گل‌کاری‌های زیبا، به یکی از زیباترین مسیرهای شهر تبدیل شده. حتی شب‌ها هم حس امنیت داریم.»
او ادامه می‌دهد: «وقتی محله‌ات زیبا باشد، مردم بیشتر مراقب آن هستند. حالا همسایه‌ها هم بیشتر به تمیزی کوچه اهمیت می‌دهند. این تغییر فرهنگی هم نتیجه‌ همین برنامه‌های شهری است.»
یک گردشگر فرانسوی نیز اظهار می‌کند: «گردشگری محله‌ای در همدان تجربه‌ای واقعی از فرهنگ ایرانی است. در اروپا معمولاً با محله‌های تاریخی خالی از سکنه روبه‌رو می‌شویم، اما اینجا مردم هنوز در این خانه‌ها زندگی می‌کنند.»
او اضافه می‌کند: «شهرداری توانسته با حفظ اصالت معماری و بهبود امکانات، محله‌ها را برای زندگی و گردشگری مناسب کند. این ترکیب در کمتر جایی دیده می‌شود.»
فاطمه جلالی، گردشگر کرمانی هم ادامه می‌دهد: «قدم زدن در کوچه‌های سنگ‌فرش‌شده‌ حمام قلعه حس آرامش دارد. حتی بوی نان تازه و صدای کودکان فضا را زنده کرده است.»
او می‌گوید: «اینکه شهرداری توانسته هم‌زمان با زیباسازی، هویت فرهنگی را حفظ کند، نشان می‌دهد نگاه گردشگری در همدان ریشه‌دار و هوشمندانه است.»
مدیریت شهری همدان با اجرای طرح گردشگری محله‌ای نشان داده که توسعه پایدار تنها در ساخت‌وسازهای بزرگ خلاصه نمی‌شود، بلکه می‌توان با احیای کوچه‌ها و بازارهای کوچک، روح شهر را زنده کرد. محله‌های حاجی، چمن‌چوپان‌ها، کلپا و حمام قلعه اکنون نه‌تنها مقصد گردشگران، بلکه تپنده‌ترین بخش‌های زندگی شهری همدان هستند؛ جایی که تاریخ، زندگی و گردشگری در کنار هم نفس می‌کشند.