هگمتانه، گروه گفت‌وگو: یک همدان‌شناس برجسته، در گفت‌وگویی دلنشین با روزنامه هگمتانه، تاریخ و فرهنگ کهن همدان را از زاویه‌ای متفاوت روایت می‌کند، از محله‌های تاریخی و آئین‌های قدیمی گرفته تا خاطرات زندگی روزمره مردم این دیار می‌گوید؛ وی با زبان ساده و صمیمی خود داستان‌های پر باری را از گذشته همدان برای نسل‌های امروز بازگو می‌کند.
به گزارش روزنامه هگمتانه؛ همدان، شهری با قدمت و تاریخ بی‌بدیل، همواره به عنوان یکی از کهن‌ترین مراکز فرهنگی و علمی ایران شناخته می‌شود. از این رو، روزنامه هگمتانه در راستای معرفی بهتر تاریخ، فرهنگ و آداب و رسوم مردم همدان، سلسله گزارش‌هایی را در نظر گرفته است که در آن، بزرگان، صاحب‌نظران و پیشکسوتان این دیار به بیان تجربیات، دیدگاه‌ها و خاطرات خود از همدان قدیم می‌پردازند که این گزارش‌ها نه‌تنها به شناخت عمیق‌تر این شهر کمک می‌کند، بلکه فرصتی است تا همدان‌شناسان و فرهنگیان این خطه، میراث گرانبهای این دیار را به نسل‌های آینده منتقل کنند.
روزنامه هگمتانه به دنبال این است که با معرفی تاریخ، فرهنگ و آداب همدان به مخاطبان، در هر شماره از این سلسله گزارش‌ها، صحبت‌های یک شخصیت برجسته و تأثیرگذار از همدان را انتشار دهد و به بیان دیدگاه‌های آنها در مورد تاریخ، فرهنگ و زندگی مردم همدان بپردازد که هدف اصلی از این گزارش‌ها، آشنایی بیشتر مردم با جنبه‌های مختلف زندگی همدانی‌ها و همچنین حفظ و انتقال میراث فرهنگی این دیار به نسل‌های آینده است.
با انتشار این گزارش‌ها، هگمتانه به دنبال معرفی ابعاد مختلف زندگی مردم همدان، از محله‌های قدیمی تا آئین‌های فرهنگی و حتی اصطلاحات خاص این دیار است که این گزارش‌ها نه‌تنها به تاریخ همدان پرداخته، بلکه به نوعی پل ارتباطی میان نسل‌های مختلف مردم همدان ایجاد می‌کند و فرصتی برای بازنگری و بررسی عمیق‌تر فرهنگ این دیار کهن است.
در این راستا، در این شماره از روزنامه، نوبت به گفت‌وگو با محمد صیفی‌کار، یکی از شخصیت‌های برجسته و همدان‌شناس رسید که با بیان زبانی ساده و دلنشین، از تاریخ، فرهنگ و آئین‌های خاص همدان برایمان بگوید.
صحبت‌های ایشان به طرز زیبایی روایتگر تاریخ و فرهنگ همدان، به ویژه خاطرات مردم این شهر از گذشته‌های دور است؛ از لحظات زندگی روزمره و رسوم قدیمی گرفته تا شرح محله‌های تاریخی و افراد برجسته‌ای که در آنجا زندگی می‌کردند. این روایت به ما این امکان را می‌دهد که به زندگی روزمره و روحیه مردم همدان در گذشته نزدیک شویم.
بسیاری از عادات و رفتارهای مردم همدان، مانند ذخیره کردن مایحتاج برای زمستان‌های سرد یا ایجاد شبکه‌های اجتماعی و فرهنگی، بازتابی از شرایط طبیعی و فرهنگی آن دوران است که برای خیلی‌ها شنیدنی است.
بی‌تردید، به عنوان مثال محله‌هایی مانند "بنه بازار" و "دروازه بهشت" با داشتن مساجد، امامزاده‌ها و شخصیت‌های برجسته علمی و دینی، نقش مهمی در تاریخ همدان داشته‌اند که می‌خواهیم از آنها بشنویم. همچنین، خاطراتی که درباره حمام‌های قدیمی، بازی‌های کودکان و شب‌های چله بیان شده‌اند که از نوعی پیوستگی فرهنگی حکایت دارند و هنوز در یاد و خاطره افراد این دیار زنده است.
اینگونه روایت‌ها نه‌تنها بر اهمیت حفظ میراث فرهنگی و تاریخی تأکید دارند، بلکه به ما کمک می‌کنند که درک بهتری از نحوه زندگی مردم در گذشته داشته باشیم و از تجربیات و آموزه‌های آن دوران در جهت ارتقای کیفیت زندگی در زمان حال استفاده کنیم.
بی‌شک صحبت‌های آقای صیفی‌کار، تصویری زنده و پر جزئیات از گذشته و حال این شهر را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد که این همدان‌شناس، تاریخ و فرهنگ همدان را نه‌تنها در ابعاد اجتماعی، بلکه در سطحی عمیق‌تر و از زاویه‌های مختلف مورد بررسی قرار داده که در ابتدای سخنان خود به ویژگی‌های خاص مردم همدان اشاره کرد و گفت: همدان شهری با تاریخ کهن است، مردم این دیار همیشه به‌ دنبال حفظ و نگهداری آداب و رسوم خود بوده‌اند.
صیفی‌کار بیان کرد: در این شهر، در کنار زندگی روزمره، روابط اجتماعی و فرهنگی نیز اهمیت بسیاری داشته است، به‌ ویژه مردم همدان در فصول سرد سال، به‌ دلیل شرایط سخت و زمستان‌های طولانی، باید مایحتاج خود را ذخیره می‌کردند و این ویژگی، تأثیر زیادی بر شیوه زندگی آنها داشت.

  زندگی در همدان قدیم و اهمیت ذخیره‌سازی برای زمستان
صیفی‌کار در ادامه صحبت‌های خود به موضوع شرایط زندگی مردم همدان در گذشته اشاره کرد و توضیح داد: در همدان، زمستان‌ها بسیار سرد و طولانی بود، مردم این دیار مجبور بودند مایحتاج خود را از قبل تهیه کنند تا در طول این مدت کمبودی نداشته باشند؛ از آنجا که همدان در گذشته به‌ عنوان مرکز تجارت ایران و انبار ایران شناخته می‌شد، مردم از این فرصت استفاده کرده و عادت داشتند که ذخایر خود را برای روزهای سخت زمستان نگهداری کنند.
وی اضافه کرد: در واقع، مردم همدان با نگاه دوراندیشانه‌ای که داشتند، می‌دانستند که باید برای شرایط سخت آینده آماده باشند.
این همدان‌شناس در این‌ باره اشاره کرد: علی‌رغم تصور برخی که مردم همدان را به خساست می‌شناسند، این ویژگی در واقع نتیجه شرایط زندگی سخت و ضرورت برنامه‌ریزی برای مواجهه با زمستان‌های طولانی بوده است و در واقع مقتصد بودن با خساست تفاوت فاحش دارد.
وی با بیان اینکه مردم همدان برای دوام زندگی در شرایط سخت اقدام به جمع‌آوری و نگهداشت نیازهای غذایی و گرمایشی مثل زغال، خشکبار، نان و... می‌کردند عنوان کرد: اینکه گاهی گفته شود مردم همدان به خساست معروف هستند، به نظر من اینطور نیست، مردم همدان از روی ضرورت و به‌ خاطر شرایط سخت زمستان مجبور بودند که ذخایری را برای روزهای سخت نگه دارند؛ در واقع، این رفتارها به دوراندیشی و آگاهی از شرایط طبیعی و جغرافیایی این منطقه باز می‌گردد.
صیفی‌کار گفت: "کاسه همسایه" از جمله خصوصیات بارز همدانی‌هاست که در زمان تنگدستی و عسرت همسایگان بروز و ظهور پیدا می‌کرده و در زمستان‌ها و ایام دیگر سال به داد هم می‌رسیدند و به یکدیگر مایحتاجی را می‌رساندند.

 محله‌های قدیمی همدان
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به محله‌های قدیمی همدان اشاره کرد و از اهمیت تاریخی و فرهنگی این مناطق گفت که محله‌های قدیمی همدان همچون بنه بازار، قلعه‌سبزی و کوچه قصابان و... جزو محله‌های برجسته و پر تاریخ این شهر هستند، در گذشته این مناطق به‌ عنوان مراکز علمی، دینی و اجتماعی شهر شناخته می‌شدند.

 نگاهی به محله قدیمی بنه بازار
این همدان‌شناس یادآور شد: محله بنه بازار، به‌ ویژه با داشتن بازار قدیمی و مدرسه علمیه، خانه‌های تاریخی و چشمه و قنوات زیاد، همچنان نمادی از زندگی سنتی و فرهنگی همدان به شمار می‌آید و این محله‌ها با مساجد و تکیه‌ها و شخصیت‌های برجسته‌ای که داشتند، به‌ نوعی دروازه بهشت همدان محسوب می‌شدند.
وی افزود: اهالی این مناطق مفتخر به همجواری با باباطاهر، عین‌القضات، میرسیدعلی همدانی، آملاعلی معصومی...بوده و هستند.
صیفی‌کار خاطرنشان کرد: بنه بازار و محله‌های قدیمی همدان نه‌تنها از نظر تاریخی و فرهنگی حائز اهمیت هستند بلکه نماد زندگی اجتماعی، اقتصادی و مذهبی مردم این دیار به شمار می‌روند.
وی گفت: بنه بازار یکی از محله‌های قدیمی همدان است که از گذشته‌های دور مرکز تجارت و تبادل کالا در شهر بوده است؛ این محله که به نوعی مرکز فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی به شمار می‌رفت، هنوز هم در دل خود نشانه‌هایی از تاریخ کهن همدان را حفظ کرده است.
این همدان‌شناس عنوان کرد: در این محله، بازارهایی با قدمت چند صد ساله وجود دارند که هنوز هم در آنها خرید و فروش‌های سنتی انجام می‌شود؛ این بازارها از آن زمان تا به امروز به محلی برای گردهمایی افراد مختلف تبدیل شده‌اند و خانه‌ها و بناهای قدیمی در این محله، شکلی خاص از معماری سنتی همدان را به نمایش می‌گذارند که توجه هر بازدیدکننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

  آئین‌های محلی و مراسم‌های خاص
صیفی‌کار افزود: مردم محله بنه بازار و دیگر محله‌های قدیمی همدان همیشه در برگزاری آئین‌های محلی و مذهبی نقش مهمی ایفا می‌کردند، یکی از مهمترین آئین‌های خاص در این محله‌ها، مراسمات عزاداری ماه محرم بود که در گذشته با شکوه و عظمت ویژه‌ای برگزار می‌شد؛ در این مراسمات، مردم به عزاداری می‌پرداختند و در کنار آن، نذری‌هایی مانند حلوا و شله‌زرد بین مردم توزیع می‌کردند.
وی گفت: از دیگر آئین‌های جالب توجه می‌توان به آئین سبزه‌چینی اشاره کرد که در روزهای آخر سال برگزار می‌شد و مردم با جمع‌آوری سبزه و گل‌های مختلف در خیابان‌ها و میادین محله‌ها، به استقبال عید نوروز می‌رفتند؛ این آئین‌ها نه‌تنها در بنه بازار بلکه در سایر محله‌های قدیمی همدان رواج داشتند.

  اصطلاحات و لهجه همدانی
این همدان‌شناس با اشاره به اینکه لهجه همدانی یکی از ویژگی‌های مهم فرهنگی این استان است که هنوز هم در میان مردم این دیار به‌ طور گسترده‌ای استفاده می‌شود گفت: اصطلاحات و واژه‌های خاص همدانی که در گذر زمان شکل گرفته‌اند، در بسیاری از گفت‌وگوها و محاوره‌ها به چشم می‌خورند، برای مثال یکی از اصطلاحات رایج در میان مردم همدان "چنینه" است که به معنای "چطور" یا "چگونه" استفاده می‌شود و در مکالمه‌های روزمره می‌توان به‌طور مکرر این واژه را شنید: "چنینه؟" به معنی "چطور هستید؟"، همچنین واژه "جوری" در لهجه همدانی به معنای "طوری" یا "چطور" به کار می‌رود. مثال: "جوری شد که نتونستم بیام" به معنی "طوری شد که نتواستم بیام."
وی بیان کرد: عبارت "تو بنه" یکی دیگر از اصطلاحات همدانی است که به معنای "در بازار" یا "در محله" به‌ کار می‌رود؛ این واژه هنوز در مکالمات مردم این منطقه رایج است. به‌ عنوان مثال: "چرا تو بنه نرفتی؟" به معنی "چرا به بازار نرفتی؟"
صیفی‌کار گفت: همدانی‌ها به‌ شدت به فرهنگ خود علاقه‌مندند و از این واژه‌ها و اصطلاحات در موقعیت‌های مختلف استفاده می‌کنند تا نشان دهند که به ریشه‌های خود پایبند هستند.

 تأثیر فرهنگ همدانی بر سایر مناطق
وی با اشاره به اینکه فرهنگ و زبان همدان، تأثیر زیادی بر دیگر مناطق غرب ایران داشته است افزود: مردم همدان در گذشته با رفت و آمدهای متعدد با دیگر شهرهای ایران، فرهنگ خاص خود را به دیگران منتقل کرده‌اند؛ این تأثیرات در گویش‌های مختلف، موسیقی‌های محلی، و حتی در آداب و رسوم مردم این مناطق دیده می‌شود که در محله‌های قدیمی همدان، این فرهنگ به‌ ویژه در آئین‌های مشترک مانند جشن‌های ملی و مذهبی به وضوح نمایان است.
این همدان‌شناس تصریح کرد: بنه بازار و محله‌های قدیمی همدان نه‌تنها از نظر تاریخی و فرهنگی حائز اهمیت هستند بلکه نماد زندگی اجتماعی، اقتصادی و مذهبی مردم این دیار به شمار می‌روند، اصطلاحات و لهجه همدانی نیز بخشی از هویت مردم این استان است که همچنان با افتخار در میان نسل‌ها باقی مانده‌اند و این زبان و فرهنگ نه‌تنها در گفتار بلکه در آئین‌ها و رسوم مردم همدان به خوبی حفظ شده و در جریان روزمره زندگی جاری است.

  آئین‌های شب یلدا در همدان؛ روایت صیفی‌کار از این جشن کهن
وی در صحبت‌های خود که به لهجه همدانی بیان می‌کرد، اشاره به برخی از جزئیات و ویژگی‌های آئین‌هایی در همدان داشت که به نوعی منعطف به فرهنگ و رسم‌های این دیار است؛ این آئین‌ها با توجه به قدمت تاریخی و فرهنگی که در همدان دارند، بازتاب‌دهنده ارزش‌های سنتی مردم این منطقه است.
یکی از نکات جالب توجه در گفت‌وگو صیفی‌کار، اشاره به آئین‌های شب یلدا در همدان بود که در این‌ باره می‌گوید: یلدا، شب خاصی است؛ این شب، بلندترین شب سال است و مردم همدان همیشه این شب را با جشن و شادی می‌گذرانند.
وی خاطرنشان کرد: آئین یلدا در همدان، همچون دیگر نقاط ایران، فرصتی است برای گرامیداشت نور و زندگی، برگزاری مراسم خانوادگی و تقویت پیوندهای اجتماعی. در این شب، مردم در کنار یکدیگر جمع می‌شوند، غذاهای خاص می‌خورند، داستان می‌گویند و از حضور در کنار خانواده و عزیزان خود لذت می‌برند.
این همدان‌شناس ادامه داد: آئین‌های یلدا نه‌تنها یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایران است بلکه گویای پیوند عمیق مردم این سرزمین با طبیعت و باورهای فرهنگی‌شان نیز است.
وی تصریح کرد: در شب یلدا، خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و خوراکی‌هایی خوشمزه‌ای روی سفره‌ها می‌گذارند؛ البته این شب تنها یک شب خوش‌گذرانی نیست، بلکه یک شب برای بازگشت به خاطرات گذشته و مرور حکایت‌های قدیمی است.
این همدان‌شناس بیان کرد: در شب یلدا بزرگترهای خانواده معمولاً قصه‌هایی از گذشته تعریف می‌کنند و همه از حضور در کنار هم لذت می‌برند.
وی همچنین به یکی از سنت‌های قدیمی یلدا اشاره کرد که هنوز در همدان رایج است و افزود: در شب یلدا، یکی از رسم‌ها این است که همه جمع می‌شوند و فال حافظ می‌گیرند؛ این رسم هنوز هم در همدان مرسوم است و هر کسی دیوان حافظ می‌آورد و از آن فال می‌گیرد؛ این فال‌ها نه‌تنها برای افراد خوش‌یمن است، بلکه به نوعی نماد امید به آینده و روشن شدن روزهای سخت زمستان است.

 خوراکی‌ها و تنقلات مخصوص یلدا در همدان
صیفی‌کار در بخش دیگری از صحبت‌های خود به برخی از خوراکی‌ها و تنقلات خاص شب یلدا در همدان نیز اشاره داشت که بخشی از هویت فرهنگی این شب هستند و ادامه داد: در همدان، شب یلدا همیشه با خوراکی‌هایی همچون هندوانه ترشی، انار، کشمش، مو‌یز، لواشک، باسلوق، میوه خشک، آجیل و دیگر تنقلات خاص همراه است.
وی تصریح کرد: این خوراکی‌ها علاوه بر طعم خوشمزه‌ای که دارند، بخش مهمی از سنت‌های این شب را نیز شکل می‌دهند؛ خانم‌ها در خانه‌ها لواشک‌های خانگی و میوه خشک چون کشمش، مویز و تیزابی، سیب خشک و هلو خشک می‌سازند و این خوراکی‌ها نه‌تنها برای مهمانی‌ها، بلکه برای حفظ آداب و رسوم یلدا در خانواده‌ها به کار می‌روند.
این همدان‌شناس گفت: همچنین در این شب، خانواده‌ها معمولا قصه‌های قدیمی و داستان‌های پدران و مادران خود را برای بچه‌ها تعریف می‌کنند. این قصه‌ها و حکایت‌ها معمولا شامل حکمت‌ها و آموزه‌هایی هستند که نسل به نسل منتقل می‌شود و برای همدانی‌ها خیلی باارزش است.
وی یادآور شد: این آئین‌ها و خوراکی‌ها در کنار هم، شب یلدا را در همدان به یک تجربه فرهنگی و اجتماعی خاص تبدیل می‌کند.
صیفی‌کار با اشاره به این آئین‌ها، به زیبایی تمام ابعاد سنت‌های مردم همدان در این شب را بیان کرد، جایی که نه‌تنها خوراکی‌های خوشمزه، بلکه روابط اجتماعی و فرهنگی نیز در یک شب طولانی با هم گره می‌خورد.

 حموم چاله
حموم چاله یکی از یادهای دلنشین و خاطرات قدیمی محمد صیفی‌کار است که به جزئیات به لحظات زندگی در آن زمان اشاره داشت و از نحوه گرد و خاک گرفتن و چرکین شدن دست و پای بچه‌های محل گفت که بزرگترها آنها را به حمام عمومی می‌بردند و ساعت‌ها صابون و سفیدآب به آنها می‌زدند و می‌شستند تا تمیز تمیز شوند.
وی از حموم چاله به عنوان یک مکان قدیمی و فرهنگی در زندگی مردم یاد کرد که یادآور رفتارهای ساده، صمیمی و ارتباطات نزدیکی بود که افراد در آن زمان با هم داشتند. در آن حمام‌ها، مردم معمولاً بعد از یک روز پر مشغله، با هم در فضایی داغ و بخارآلود تجمع می‌کردند و اینجا به مکانی برای تبادل احوال، شست‌وشو و گفت‌وگو تبدیل می‌شد.
صیفی‌کار یادآوری می‌کند که به همراه خانواده‌اش، به خصوص با پدر بزرگوار خود که چگونه در زمان‌های گذشته صبح‌ها به حموم چاله می‌رفتند؛ وی از تغییرات فرهنگی و اجتماعی در آن زمان صحبت کرد و از خاطرات خود و لذت‌های ساده زندگی گذشته، مثل بازی‌های بچه‌گانه در کوچه‌ها گفت.
این همدان‌شناس هم‌چنین اشاره کرد که حموم چاله برای آنها نه‌تنها محلی برای شست‌وشو، بلکه محلی برای اجتماع و همبستگی بود که در آن همگی به راحتی به یکدیگر سلام و احوال‌پرسی می‌کردند.
این خاطرات برای محمد صیفی‌کار و بسیاری از مردم نسل‌های گذشته به عنوان گنجینه‌ای از زمان‌های گذشته، همیشه در ذهن و قلبشان باقی می‌ماند.

 همدان، شهری با تاریخ و فرهنگ غنی
صحبت با شخصیت‌هایی چون محمد صیفی‌کار، می‌تواند به ما کمک کند تا با تاریخ و فرهنگ غنی همدان بیشتر آشنا شویم و این میراث ارزشمند را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم. در این مسیر، آشنایی با آئین‌ها، خوراکی‌ها، محله‌ها و مردم‌شناسی این دیار، ما را به درک عمیق‌تری از گذشته و حال همدان می‌رساند و این آگاهی می‌تواند به تقویت هویت فرهنگی و اجتماعی این شهر کمک کند که امید است در ادامه به معرفی دیگر شخصیت و آئین‌ها و فرهنگ‌های همدانی بپردازیم، پس در سایر شماره‌های این روزنامه با ما همراه باشید.