هگمتانه، گروه ورزش: بازی‌های بومی محلی استان همدان به عنوان گنجینه‌ای از هویت و فرهنگ تاریخ ورزش ایرانیان است که با وجود کمرنگ شدن، می‌طلبد با تدوین برنامه‌ای جامع، ترویج و گسترش آن در سطح روستاها و عشایر بیش از پیش انجام شود.
بازی‌های بومی محلی به عنوان بخشی از میراث فرهنگی ایرانیان در زمینه ورزش هستند که علاوه بر جنبه‌های نشاط و شادابی، پیوستگی عمیقی با شیوه زندگی و معیشت مردم در دوره‌های گذشته داشته و از مهم‌ترین اجزای فرهنگ هر شهر محسوب می‌شوند.
همچنین بازی‌های سنتی قدیمی از جمله طناب کشی، چوب کشی، هفت سنگ، عمو زنجیرباف، قایم موشک، گرگم به هوا، کی بود کی بود، لی لی، شیر و آهوها و وسطی ریشه در سنت‌های دیرینه مردم ایران زمین دارد که متاسفانه امروزه دلایلی چون استفاده از وسایل ارتباط جمعی، بازی‌های رایانه‌ای و ورزش‌های جدید امکان پرداختن به بازی‌های محلی را به حداقل ممکن کاهش داده و به دست فراموشی سپرده است.
استان همدان از دیرباز آوردگاه بازی‌های بومی و محلی بوده و همواره در فصول مختلف گذشته شاهد برگزاری جشنواره‌ها و مسابقات متنوع و جذاب بودیم که توجه گردشگران را نیز به دنبال داشت.
کارشناسان حوزه گردشگری ورزشی؛ جذابیت و تنوع بازی‌ها، لزوم تداوم فعالیت آن به ویژه در مناسبت‌های خاص را ضروری و آنرا ابزاری مهم برای رونق گردشگری می‌دانند.
آبجی گل بهار، آقا سلام، اتل ماقویش، الک زنبه، اینچیله بادام قاجده بیردام، بازی قلاغه، ترکه‌بازی، تنوره تنوره، درنه، دستمال گوتورده، دوز، زو، شاتی‌شوتی، صید و حصار، قاپ‌بازی، قِدبازی، کمربازی، کوف‌بازی، گوشله (کوزه) ، گوی‌بازی، لنگه، مورچه‌داره و یک قل دوقل جزو بازی‌های بومی محلی رایج در همدان به شمار می‌رود که در گذشته در نقاط مختلف این استان مرسوم بوده است.
در این بین بازی اتلما قویش و قدبازی در همدان و درنه و زو در روستاهای اطراف نهاوند بسیار مورد توجه اهالی بوده است.
از گذشته‌های دور انسان‌ها از ساده‌ترین مواد موجود در طبیعت همچون خاک، سنگ، استخوان، چوب و بعدها از فلزات وسایلی برای بازی ساخته‌اند.
یکی از این بازی های شیرین و مفرح منطقه کبودرآهنگ الک دولک است که تاکنون نیز از استقبال بسیار خوبی نزد مردمان این شهرستان به ویژه در روستاها برخوردار است.

 ورزش‌های بومی در خطر فراموشی
پیشکسوتان ورزش‌های بومی محلی معتقدند: ورزش‌های بومی و محلی با گذشت زمان و به ‌دلیل توجه کم و حمایت نشدن از این رشته‌های اصیل و پرپیشینه رنگ باخته و هم اکنون در حال فراموشی است.
شماری از آنان افزودند: در گذشته مردم با وسایلی از قبیل چوب، سنگ، طناب، پارچه و غیره که در طبیعت هم به سادگی یافت می‌شود به بازی پرداخته و اوقات فراغت خود را به شادی و نشاط سپری می‌کردند و به نسبت مردمان امروز از نشاط روحی و روانی بسیار بیشتری برخوردار بودند.
به گفته آنان، ورزش‌ها و بازی‌های بومی و محلی بیشتر به صورت گروهی برگزار می‌شود که ارتباط‌ و صمیمیت‌ بین افراد را بیشتر می‌کند ولی اکنون این بازی‌ها کمرنگ و به جای آن فناوری و وسایل الکترونیکی بیشتر شده و فعالیت‌های بدنی جای خود را به فعالیت‌های ذهنی و شادی‌های جمعی نیز به شادی‌های فردی تبدل شده است.
بسیاری از دست اندرکاران بازی‌های بومی محلی نیز به این نکته اشاره می‌کنند که خاطره بازی‌های دسته‌جمعی برای نسل امروز کودک و نوجوان ما چندان که باید و شاید شناخته شده نیست و آن‌ها ترجیح می‌دهند خود را با انبوه وسایل الکتریکی و اسباب بازی‌های کوچک و بزرگی که در مغازه‌های امروزی به فروش می‌رسد، سرگرم کنند.
هم اکنون بیشتر رشته‌های بومی و محلی شناسایی شده در استان همدان دارای قدمت و پیشینه تاریخی است که پنج سنگ، پنجعلی پنجعلی، پول توتان، پر یا پوت، پا به پا، بیلدرم بیل، بگو کی بود، باجی باجی جان، انداختن سکه در قیف، الک دولک زمه، الک اسد خان، ‌ات مته توته مته، آه زرینه، آقا داد ملا داد، آسیاب به چرخ، آسه برو آسه بیا، آسمان چه رنگه، آردا مادزول و غیره از جمله بازی های بومی و محلی استان همدان است که در حال حاضر برخی از آن‌ها در گوشه و کنار این استان رواج دارد.
برخی از فعالان بازی‌های بومی محلی در دهه ۵۰ نیز براین باورند که به این رشته‌های بومی و محلی آن گونه که باید توجه نمی‌شود و گسترش ورزش‌های جدید با هیجانات زیاد مانند فوتبال موجب کمرنگ شدن رشته‌های بومی شده است.
به گفته آنان، از سوی دیگر متولیان امر بیشتر از رشته‌های نشان‌آور و قهرمان پرور حمایت می‌کنند و حامی مالی و بخش خصوصی نیز کمتر راغب می‌شوند تا بر روی ورزش‌های بومی و محلی سرمایه‌گذاری کنند.

 لزوم ترویج بازی‌های بومی برای نسل امروزی
بر این اساس ساماندهی بازی‌های بومی محلی بسیار ضروری است و همانطور که با برنامه ریزی در راستای توسعه ورزش‌های باستانی، شاهد فعالیت چشمگیر این ورزش سنتی ایرانیان در جهان هستیم، باید در بازی‌های بومی محلی نیز این هدف دنبال شود.
قطع به یقین احیای دوباره ورزش سنتی و بومی باعث گرایش قشر جوان نسبت به جذابیت‌های این بازی‌ها می‌شود، ورزش‌های محلی باید از سوی متولیان امر در بین نسل جوان ترویج یابد تا آن‌ها با بهره مندی از طبیعت بتوانند ضمن پرداختن به ورزش، شور و نشاط پایدار در اوقات فراغت خود در کنار خانواده داشته باشند.
یک فعال حوزه گردشگری ورزشی نیز از بازی‌های بومی به عنوان فرصت طلایی برای توسعه بخش گردشگری استان همدان یاد کرد و اظهار داشت: تنوع، جذابیت و اهمیت این بازی‌ها توجه گردشگران را جلب می‌کند.
محمدرضا حمیدی افزود: این بازی‌ها افراد جامعه به ویژه گردشگران را به دوران کودکی خود باز می‌گرداند و خاطرات این دوره را تداعی می‌کند.
وی اضافه کرد: برای نسل جوان که امروزه تحت تاثیر بازی‌های رایانه‌ای و وارداتی هستند نیز ترویج این بازی‌ها می‌تواند فرصت مطلوبی در راستای پرداختن به هویت نیاکان ما باشد.
حمیدی یادآور شد: امروزه با سازماندهی این بازی‌ها و برگزاری منظم آن‌ها در سطح روستاها به ویژه در فصل بهار و تابستان، می‌توان در کنار جذابیت‌های تاریخی و طبیعی استان همدان، در توسعه گردشگری به ویژه در روستاها با ترویج بازی‌های بومی برنامه ریزی کرد.
 دال پلان، محبوب روستاییان
بازی‌های طناب کشی و دال پلان به عنوان رشته‌های آزمونه (پایلوت) مورد توجه اهالی روستایی و عشایری قرار دارد و توسعه و گسترش چشمگیر این ۲ رشته باید مدنظر قرار بگیرد.
«دال پلان» یکی از بازی‌های رایج بومی محلی است که هم اکنون جزو فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده و مورد توجه علاقه مندان به بازی‌های بومی محلی نیز هست.
نحوه انجام این بازی به این گونه است که در دو طرف سه سنگ عمود به فاصله ۱۰تا ۱۵ متر قرار گرفته و یکی از دو تیم به قید قرعه بازی را آغاز می‌کند.
نفرات تیم‌ها به ترتیب باید هر کدام یک سنگ به سمت سنگ‌های چیده شده تیم مقابل پرتاب کنند، اگر بازیکن توانست با پرتاب سنگ یکی از سنگ‌های چیده شده حریف را بزند می‌تواند به عنوان جایزه سنگ دیگری را پرتاب کند. اگر تیم پرتاب کننده بتواند هر سه سنگ را بزند سه امتیاز گرفته و سنگ‌ها دوباره چیده می‌شوند و بازی دوباره شروع می‌شود.

 ۵۲ بازی بومی محلی در استان همدان
مدیرکل ورزش و جوانان همدان می‌گوید: براساس آمارهای موجود، تنوع در بازی‌های بومی محلی همدان فراوان است و هم اکنون ۵۲ بازی بومی محلی در سطح استان فعال است.
علی حقیقی افزود: البته از این تعداد بازی، برای ۶ بازی ضوابط و مقررات رسمی ایجاد شده که در سطح استان به صورت مسابقه‌ای برگزار می‌شود.
وی اضافه کرد: سوارکاری قیقاج، طناب کشی، دال پلان، دستمال قاپی، یک قل دوقل، پرش با گونی، کلاه پران، خروس جنگی، لی لی، هفت سنگ، گردو بازی، چوب کشی و وسطی از جمله بازی‌های مهم و محبوب اهالی اقصی نقاط استان همدان است.
حقیقی بیان کرد: بازی‌های بومی بخشی از میراث فرهنگی ایرانیان در زمینه ورزش هستند که علاوه بر جنبه‌های نشاط و شادابی، پیوستگی عمیقی با شیوه زندگی و معیشت مردم در دوره‌های گذشته داشته و از مهمترین اجزای فرهنگ هر شهر محسوب می‌شوند.
آنچه مسلم است با سازماندهی بازی‌ها بومی محلی و برگزاری منظم آن‌ها در سطح روستاها به ویژه در فصل‌های بهار و تابستان، می‌توان در کنار جذابیت‌های تاریخی و طبیعی استان همدان، در توسعه گردشگری به ویژه در روستاها با ترویج بازی‌های بومی برنامه ریزی کرد.
این بازی‌ها فرصت طلایی را برای توسعه گردشگری به ویژه توریسم ورزشی ایجاد کرده به ویژه اینکه برای نسل جوان تازگی و جذابیت دارد.
بازی‌های بومی محلی میراث گرانبها از گذشتگان است و باید نسبت به احیا و گسترش آن در بین نسل‌های مختلف جامعه تلاش شود.