در زمان گذشته، به تأثی از محلات و احترام آنها در نزد عموم مردم بعضی از خانواده‌ها شهرت خود را بر اساس محله‌ای که در آن ساکن بودند برمی‌گزیدند مانند شهرت شاه‌حسینی متأثر از محله شاهزاده حسین

هگمتانه، گروه گردشگری: امامزادگان و بقاع متبرک و تاریخی در همدان همچون گنجی است که می‌تواند موجب رونق گردشگری زیارتی شود، اما این ظرفیت بزرگ و بی‌بدیل سال‌هاست که در این دیار در سایه بی‌توجهی متولیان امر مغفول مانده است، در حالی که اماکن زیارتی همدان در فصل زمستان می‌تواند امیدی برای رونق گردشگری همدان باشد.
به گزارش خبرنگار هگمتانه، گردشگری زیارتی از دیرباز جایگاه خاص و ویژه‌ای را بین مردم ایران‌زمین و شیعیان داشته است و در همدان نیز این موضوع مشاهده می‌شده است، به طوری که عصر قاجار دوره رونق گردشگری زیارتی و نهادینه شدن آن در فرهنگ اجتماعی ایرانیان است. هسته‌های نخستین گردشگری زیارتی که با احیا بقاع و مزار‌های امامان و امامزادگان در دوره صفوی پی‌ریزی شده بود در این دوره با هویت بخشی به محلات و اهالی آنها به اوج رسید.
توجه شاهان و خوانین عهد قاجار به مذهب و رونق و گسترش آن یکی از مهمترین دلایل رونق گردشگری زیارتی در شهرها و روستاها بود. مردم دوره قاجار با استقبال از این نوع گردش و تفریح موجب نهادینه شدن این فرهنگ در بافت اجتماعی آن روزگار شدند.
ورود مردم برای گسترش فضاهای زیارتگاهی و اهدا نذورات به آن اماکن موجب رسوخ فرهنگ گردشگری شهری در لایه‌های اجتماعی شهرها و روستاها شد.
دلایل متعددی می‌توان برشمرد که چرا این نوع از گردشگری در همدان با اقبال مواجه شد و توسعه یافت. یکی از آن دلایل اهتمام شاهان و حکام محلی عهد قاجار به انجام سفرهای زیارتی و برگزاری مراسم مذهبی به ویژه در ماه محرم بود.
ناصرالدین شاه یک گردشگر زیارتی بود که بارها برای زیارت عتبات راهی عراق شد. او برای سفرهای خود سفرنامه نوشت و در آنها به ذکر جزئیات پرداخت. چاپ و انتشار سفرنامه‌های ناصرالدین شاه موجب شد که لایه‌های مختلف اجتماعی به ویژه نخبگان و آنهایی که باسواد بودند به اهمیت سفرهای شاه به ویژه سفرهای زیارتی او پی‌ببرند و خودشان هم به این کار اهتمام بورزند.
میراث احیا قبور امامان (ع) شیعه که توسط نادرشاه و شاهان صفوی در ایران و عراق آغاز شده بود، توسط سلاطین قاجار ادامه یافت. طلاپوش کردن گنبد حرم امام رضا(ع)، حضرت معصومه(س) و سپس قبور عتبات توسط شاهان صفوی و پس از آنها قاجاریان موجب گسترش فرهنگ بقعه‌سازی، احیا قبور شیعی و گسترش فرهنگ زیارت در سراسر ایران شد.
افراد دین‌دار و شریعت‌مدار هم به تأثی از شاهان و حاکمان دست به کار رونق مزارها، بقاع و فضاهای سبز پیرامون آنها در هر شهر و روستا شدند به طوری که محلاتی با محوریت و نام امام‌زادگان و بقاع شکل گرفت و گسترش پیدا کرد.
مانند محله گنبد علویان، سهل‌علی، امامزاده عبدالله، شاهزاده حسین و امامزاده یحیی، باباطاهر، بوعلی، پیرگرگ، پیروادی و…، در همدان که فضاهای سبز پیرامون آرامگاه‌ها و بقاع هم که معمولاً با کاشت درختان همراه بود با نام‌هایی مثل باغچه شاهزاده حسین یا چمن امامزاده یحیی شناخته شدند.
حتی به تأثی از همین محلات و احترام آنها در نزد عموم مردم بعضی از خانواده‌ها شهرت خود را بر اساس محله‌ای که در آن ساکن بودند برمی‌گزیدند مانند شهرت شاه‌حسینی متأثر از محله شاهزاده حسین.
در این دوره به جز مردم عامی، برخی خواص نیز با مرمت و ساخت بناهای زیارتی و مذهبی به رونق زیارت امام‌زادگان کمک کردند.
که از آن جمله می‌توان به زبیده خانم دختر فتحعلی‌شاه و پسرش حسین‌خان حسام‌الملک قراگوزلو اشاره کرد. زبیده خانم که متشرع، دائم‌الذکر و شاعر بود با هزینه شخصی خود و توسط پسرش بقعه امامزاده یحیی، بقعه باباطاهر و آرامگاه بوعلی را بازسازی کرد و کاروانسرای رسول آباد (تاج‌آباد) که بر سر راه عتبات قرار دارد را ساخت و یا اینکه با هزینه خود آن را بازسازی کرد.
بهمن میرزا قاجار (نوه فتحعلی‌شاه و پسر عباس میرزا قاجار) حاکم ادیب همدان نیز با همکاری اهالی روستای برفین و ماماشاه به بازسازی بقعه امامزاده محسن پرداخت و شرح آن را در کتیبه‌ای به سال 1240 ه.ق نقر و در همان جا نصب کرد که امروز در موزه وقف همدان قرار دارد.
یکی از اقدامات قاجاریان در گسترش فرهنگ زیارت که موجب گسترش گردشگری زیارتی در آن دوره شد ساخت پل، کاروانسرا و قلعه بر جاده عتبات بود. زبیده خانم در این زمینه هم نقش داشت. او با وقف دو دانگ قصبه لالجین که مالک آن بود اقدام به این کار کرد. بعدها به بازسازی پل روستای ماران (مهاجران) پرداخت. یکی از نیت‌های او از وقف لالجین ساخت و بازسازی راه‌ها، پل‌ها و کاروان‌سراهای جاده عتبات و روشنایی حرم حضرت اباعبدالله بود.
مخلص کلام اینکه گردشگری زیارتی از سال‌های بسیار دور در ایران ریشه داشته است و همدان نیز در این میان، ظرفیت‌های بسیاری و منحصر‌به فردی را دارا است، اما جای تاسف دارد که این نوع از گردشگری در این دیار سال‌هاست که مغفول مانده است در حالی که هر یک از امامزادگان و بقاع متبرکه در همدان می‌تواند گنجی پنهان برای رونق گردشگری در همدان باشد و آنچه ‌که نیاز است توجه مسؤولان و متولیان این حوزه است، چرا که می‌توان با معرفی یا اجرای برنامه‌های فرهنگی و مذهبی خاص و تبلیغات گردشگران را به سمت اماکن زیارتی همدان کشاند.
علاوه بر این شیعیان و مسلمانان جهان و ایران هر ساله هزینه بسیاری را برای سفر به اماکن مذهبی و زیارت ائمه اطهار(ع) و امامزادگان می‌کنند و حتی مردم سایر ادیان نیز علاقه زیادی به دیدن اماکن تاریخی و مکان‌های مذهبی در سراسر دنیا دارند و به واقع مذهب و دین یکی از دلایل اصلی سفر به شمار می‌رود.

امامزاده یحیی در یکی از محله‌های قدیمی شهر
اگر به دنبال یک سفر زیارتی در دل محله‌ای قدیمی و زیارت امامزاده‌ای دارای یک بنای تاریخی و زیبا هستید که هم روحتان را جلا دهید و هم چشمتان را می‌توانید، امامزاده یحیی(ع) را در همدان انتخاب کنید.
امامزاده یحیی(ع) که در محله قدیمی آقاجانی‌بیک واقع شده است، روى سنگ قبر امامزاده هیچ‌گونه نوشته‌اى وجود ندارد، اما با توجه به شجره‌نامه موجود، امامزاده مدفون در این بقعه با هشت واسطه به امام حسن مجتبى(ع) مى‌رسد.
علامه نسابه سید جعفر اعرجی نجفی، متوفای 1332 ه.ق درباره امامزاده یحیای همدان می‌نویسد: «یحیی به علی‌ بن علی‌ بن سعید بن علی ‌بن داود بن سلیمان ‌بن عبدالله بن موسی الجون‌بن عبدالله المحض‌ بن الحسن المثنی ‌بن الامام الحسن و هو السید الجلیل صاحب الکرامات کان بهمدان و اولد و له فیها مشهد یزار و یعرف بمشهد.»
بقعه متبرکه امامزاده یحیی(ع) در محله‌ای به همین نام و در حاشیه شمالی بلوار آیت‌الله مدنی شهر همدان قرارگرفته و از آثار باشکوه دوره صفویه است که در زمان قاجار، رواق‌هایی بر آن افزوده‌اند و زبیده خاتون دختر فتحعلی شاه نیز به عمران این بقعه کوشیده است، اما صندوق ضریح متعلق به سده هشتم و نهم ایلخانی یا تیموری است.
این بنا دارای دو ورودی است که یک در آن به داخل کوچه و در دیگر به بلوار مدنی باز می‌شود. ورودی اصلی این امامزاده در ضلع غربی دارای سردری قوس‌دار و دو مناره ساده است. در هنگام ورود به حیاط، طاق‌نمای زیبایی در ورودی امامزاده دیده می‌شود که دور تا دور آن آینه‌کاری شده اما در برخی قسمت‌ها از بین رفته است.
در چهار گوشه جبهه خارجى ساختمان مقبره هم راه‌پله‌هایى براى دسترسى به حجره‌هاى طبقه دوم و پشت‌بام وجود دارد. بقعه در وسط حیاطی بزرگ و مستطیل‌شکل قرار دارد که دیواره‌های شمالی، جنوبی و شرقی، آن را محصور کرده‌اند. مقبره دارای پلان مستطیل‌شکل و دو طبقه است و در هر ضلع آن ایوانی کشیده شده که با یک ورودی قوس‌دار به داخل بقعه راه می‌یابد.
ورودی اصلی که در ایوان غربی قرار دارد، آینه‌کاری شده است و در آن، اشعاری از محتشم کاشانی و بیان نام پنج تن اهل‌بیت(ع) و تاریخ 1306 به چشم می‌خورد. داخل بقعه، حرم مربع‌شکل بزرگى به‌ ابعاد 6 متر در وسط قرار دارد.
تا چند سال پیش، ضریح چوبى به طول 260 و عرض 182 و ارتفاع 108 سانتى‌متر روى پایه مرمرى از سنگ‌هاى قدیمى وسط حرم قرار داشت که امروزه جای خود را به ضریح فلزی داده است. داخل ضریح صندوقى به طول 174 سانتى‌متر و عرض 1 متر با ارتفاع 104 سانتى‌متر قرارگرفته است. دو طرف طول صندوق، منبت‌کاری‌های زیبایی انجام شده که به قرن‌هاى هشتم و نهم هجرى قمری مربوط است.

 امامزاده عبدالله در دل شهر همدان
اگر می‌خواهید سفر زیارتی در مرکز شهر داشته باشید می‌توانید آرامگاه امامزاده عبدالله در همدان را انتخاب کنید
امامزاده عبدالله، محل دفن دو تن از امامزادگان با نام‌های امامزاده عبدالله و پدر ایشان امامزاده احمد است که با نام امامزاده عبدالله شهرت دارد. گفته می‌شود که نسب ایشان به امام هفتم می‌رسد و به تصریح می‌شود که حضرت امامزاده عبدالله(ع) در همدان سکونت داشته است و یک تیره از علویان مهاجر و سادات موسوی ساکن در همدان را از این شجره مبارکه می‌توان دانست.
شجره نامه این دو امامزاده به این شرح است: «قتیل القرامطه جناب احمد بن محمد ابن ابراهیم بن عبیدالله بن موسى الکاظم (علیه السلام)». لازم به ذکر است که اطلاعات دقیقی از تولد و وفات این امامزادگان در دست نیست. این مکان در بین اهالی همدان بسیار محبوب است به طوری که افراد پس از ازدواج به طواف این مکان می‌پردازند.
بنایی که هم‌اکنون قابل مشاهده است، به جای بنایی کوچک که متعلق به دوران قاجار بود، ساخته شده است که طاق سنگی چهارضلعی با گنبدی از شیروانی بود. در حال حاضر این مکان بسیار گسترش پیدا کرده است و به طوری که گنبد و دو گلدسته طلایی رنگ بقعه امامزاده از فاصله‌های دور به وضوح خودنمایی می‌کند. این بنا دارای مساحتی در 5700 مترمربع است که در دو طبقه ساخته شده است. در حال حاضر این مکان دارای امکانات متعددی از جمله حجرات، کتابخانه، موزه زائرسرا، قسمت‌های اداری، سالن‌های جلسات و مراسم مذهبی و … است.

 امامزاده کوه قطب گردشگری مذهبی همدان
امامزاده محسن همدان معروف به امامزاده کوه یکی از جاذبه‌های تفریحی، گردشگری و مذهبی پایتخت تاریخ و تمدن ایران‌زمین در دل دامنه الوند است که طبیعت زیبای آن در پاییز می‌تواند جاذب گردشگر باشد.
امامزاده محسن از امامزادگان واجب‌التکریم همچون نگینی درخشان در شهر همدان می‌درخشد و به دلیل قرار گرفتن در انتهای دره سرسبز و منطقه بکر برفین به عنوان قطب فرهنگی و گردشگری مذهبی استان همدان شناخته شده و در تمام فصول سال زائران و گردشگران بسیاری را به سمت خود فرا می‌خواند، جاده بسیار زیبای منتهی به امامزاده کوه همدان و منطقه دیدنی اطراف بقعه امامزاده در فصل پاییز جلوه خاصی دارد که می‌تواند جاذب گردشگران باشد.
زائران و مسافران برای بازدید و زیارت این بقعه متبرکه باید 15 کیلومتر از شهر همدان دور شوند و بعد از گذشتن از شهر مریانج و روستاهای سولان، توئین، موئین و وفرجین به دره‌ای وسیع به نام "برفین" برسند و نظاره‌گر مقبره امامزاده محسن در درون بقعه‌ای ساده که در سرسبزی طبیعت جا نهاده، باشند.
در نسب شریف این آستان مقدس آمده است: «محسن بن علی بن حسین‌الاثرم بن حسن‌المجتبی بن علی بن ابیطالب علیه‌السلام» بنابراین امامزاده محسن(ع) از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) است. مادر بزرگوار این امامزاده خواهر امام محمد باقر(ع) است بر این اساس، این بقعه متبرکه یادگار دو امام معصوم امام مجتبی و امام سجاد(ع) است در مدخل حرم نیز چند تن از صحابه پیامبر گرامی اسلام(ص) مدفون هستند.
بنای امامزاده محسن(ع) از دو شبستان یا حرم پیوسته و متصل به یکدیگر تشکیل شده است که نخستین شبستان قدیمی‌ترین قسمت بنای بقعه است و تاریخ بناء را بر لوح شبستان سال 730(ه.ق) نوشته‌اند و این شبستان مرسوم به حرم قبر صحابه است که با طاق گنبدی پوشش داده شده، فضای داخل مربع شکل به ابعاد 7متر است در ارتفاع تقریباً 5متری با ایجاد چهار گوشواره در چهار کنج یک هشت ضلعی به‌وجود آمده که پایه اصلی گنبد مدور طاق را تشکیل می‌دهد.
شبستان دوم نیز مدفن امامزاده محسن است و بر روی صندوق چوبی داخل ضریح نام محسن بن علی ابیطالب(ع) نوشته و عدد 935 یعنی تاریخ ساخت صندوق چوبی یا تجدید بنای بقعه حک شده است به روایت لوح و زیارت‌نامه در بقعه برخی از احفاد ائمه در معرفی خود نام نخستین جد خود را هم ذکر کرده‌اند. این زیارت نامه امامزاده را از اعقاب علویان و سادات حسنی کوچیده از طبرستان در قرن سوم هجری معرفی می‌کند.
بنای ساختمان بقعه امامزاده محسن هم‌اکنون فاقد کتیبه تاریخی و نام بانی است ولی تا چند سال پیش، دو کتیبه تاریخی در آن موجود بود که نخستین آنها به تاریخ 735 هجری بر روی لوحی در ایوان ورودی بنا و دیگری نیز به تاریخ 935 هجری بر روی صندوق منبت داخل ضریح حرم اصلی بنا نصب شده بود و با توجه به کتیبه ساخت بنا که متعلق به سال 735 هجری بوده است بنای کنونی را می‌توان از آثار قرن هشتم هجری و مربوط به عهد ایلخانی دانست که بر روی بنای قدیمی‌تری مربوط به سده ششم هجری ساخته شده است و در دوره‌های بعد به ویژه دوره صفویه و قاجار نسبت به مرمت و تعمیر بنا اقدام شده است.
ساختمان بنا در سال‌های اخیر، چندین بار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و از خرابی و آسیب‌های ناشی از عوامل جوی و بارندگی رهایی یافته و در سال 1347 به شماره 824 در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است.
امامزاده محسن که در میان اهالی روستا از آن به "امام حاجات" یاد می‌شود هم اینک زیارتگاه مردم همدان و پایگاهی برای روضه‌خوانی، زیارت عاشورا و برگزاری مراسم مذهبی محسوب می‌شود و در تمام ایام سال به خصوص در ایام نوروز و تعطیلات تابستان پذیرای هزاران زائر از شهر همدان و دیگر شهرها است.
از طرفی منطقه جغرافیایی این بقعه متبرکه به لحاظ دارا بودن آب و هوای مطبوع و دره‌های مصفا، علاوه بر جذابیت زیارتی از جنبه سیاحتی و تفرجگاهی نیز برخوردار است.