هگمتانه، گروه محله ما - راضیه مهری: محلات قدیمی در هر شهری، نماد هویت فرهنگی و تاریخی مردم آن شهر است بنابراین باید این محلات را از تخریب حفظ کرد و سعی در احیا و بازسازی آن‌ها داشت.

شهر همدان با داشتن پیشینه‌ای چندین هزار ساله دارای محلات قدیمی و بناهای تاریخی ارزشمند است و در گذشته تعداد زیادی محله در شهر همدان وجود داشته که متأسفانه به مرور زمان و تغییر بافت شهری بسیاری از این محلات از بین رفتند و تنها چند محله هنوز بافت قدیمی خود را حفظ کرده اند.

متأسفانه با گسترش شهرنشینی و از بین رفتن بافت سنتی شهر، شاهد فراموش شدن این محلات هستیم در حالی که این محله‌های قدیمی بخشی از هویت مردم بوده و لازم است که حفظ شوند.

کوچه‌های قدیمی شهر همدان کوچه‌هایی بودند که اهالی محل را نزدیک به هم نگاه می‌داشتند و هرکدام به کوچه و مسیر دیگری راه داشتند و همین کوچه پس کوچه‌ها ارتباط قوی بین محله‌های شهر ایجاد می‌کردند.

قصابان کوچه‌ای بالابلند در همدان

یکی از این کوچه‌های قدیم شهر همدان نیز کوچه قصابان نام داشت. قصابان، کوچه‌ای دراز و بالابلند بود که گویا روزگاری قصاب‌های زیادی در این محل مشغول امرار معاش بودند؛ بعضی از همدانی‌های قدیم می‌گویند ابتدای این کوچه از نزدیکی کوچه جراح‌ها آغاز می‌شده و انتهای آن به کوچه سید جبار می‌رسیده است.

کوچه جراح‌ها یا همان کوچه جراحا، کوچه‌ای در ضلع شمالی خیابان باباطاهر، پایین دست راسته حاج شیخ اسدالله بوده که با دو پیچ حدودا نود درجه‌ای امتداد می‌یافته و نهایتا به راسته حسین خانی و اول کوچه خونی‌ها می‌رسیده است.

کوچه سید جبار هم در انتهای بازارچه بن بازار در جهت غرب امتداد می‌یافته و با گذشتن از اول کوچه نادری به قبرستان کهنه می‌پیوسته است.

گویا به خاطر وجود همین قبرستان کهنه بوده که خیابان باباطاهر به خیابان لااله الاالله معروف بوده است چراکه گورستان اصلی شهر در محله باباطاهر در انتهای محل فعلی باغ ایرانی قرار داشته و مردم هنگام تشییع اموات ذکر لا اله الا الله سر می‌دادند، به همین دلیل در اذهان مردم این خیابان به این اسم ماندگار شده بود.

همچنین به خاطر وجود گورستان قدیمی شهر در کنار زینبیه همدان که از میدان فلسطین تا محل یادمان عین‌القضات فعلی است را محله اهل قبول یا همان اهل قبور می‌گفتند، در آن محل غسالخانه‌ای نیز وجود داشته که به مرور زمان گورستان متروکه شده و به جای آن ساختمان‌های جدید ساخته شده اند.

در آن زمان‌ها از محله اهل قبور تا محله کوی قصابان راه زیادی نبوده، در حال حاضر نیز کوچه قصابان از طریق خیابان خبرنگار به بلوار فلسطین و از طریق کوی امامزاده اسماعیل به بلوار زینبیه می‌رسد، که هر دوی این بلوار‌ها در اصل به جای محله اهل قبور واقع شده اند.

بلوار علویان کوچه قصابان را دو پاره ساخت

حالا با گذشت سالیان و گسترش بلوار کشی‌ها کوچه قصابان به دو پاره تقسیم شده است که بخشی از آن در محدوده شمالی گنبد علویان و بخش دیگر در محدوده جنوبی گنبد قرار گرفته است.

درواقع با احداث بلوار علویان کوچه قصابان دو قسمت شده و اکنون تنها به بخش شمالی آن که تا آرامگاه باباطاهر ادامه پیدا می‌کند کوچه قصابان می‌گویند.

کوی قصابان نیز همانند تمام محله‌ها و کوی‌های قدیمی شهر همدان مساجد و کاربری‌های مخصوص محله را داشته است. مسجد گنبد علویان که درست پشت گنبد واقع شده و ساخت آن مربوط به دوره قاجار یا صفویه است، یکی از مساجد این محله بوده که اکنون در آن سمت بلوار علویان و خارج از کوچه قصابان قرار گرفته است. به گفته اهالی محل مرحوم حجت‌الاسلام محسن محقق سال‌های سال در آن مسجد نماز می‌خوانده. به این مسجد در گویش همدانی "مسجد پای گمذ" یعنی کنار گنبد هم می‌گفته اند.

مسجد طباطبایی و حسینیه کوی قصابان

مسجد قدیمی دیگری که در کوی قصابان واقع بوده است و امروز نیز در همین کوچه و در کنار نانوایی قدیمی این محل قرار دارد، مسجد حجت الاسلام حاج سیدعلی طباطبایی یزدی است که به گفته اهالی و ساکنین قدیمی این محل، آسید علی طباطبایی پیش نماز مسجد این محله بودند و مردم محله نیز ارادت خاصی به ایشان داشتند.

کریم زندی، نانوای قدیمی این محل است که از بروبیای اهالی محله به خصوص قدیمی‌ها و هیأت دارها به مسجد طباطبایی می‌گوید و این مسجد را قلب محله کوی قصابان معرفی می‌کند.

اهل قدیمی محل بنیانگذار این مسجد را مرحوم حجت‌الاسلام سید علی طباطبایی یزدی می‌دانند، یکی از ساکنین قدیمی کوی قصابان می‌گوید: پس از انقلاب، انجمن اسلامی شهید مطهری در این مسجد دایر و مشغول فعالیت می‌شود، و پرده‌ای به نام شهید مطهری بر سر در مسجد نصب می‌گردد که همین باعث می‌شود تا مدت‌ها مردم تصور کنند اسم مسجد شهید مطهری است، البته اکنون همان نام سید علی طباطبایی یزدی بر روی مسجد است.

حسینیه کوی قصابان نیز در مسجد آیت‌ا... طباطبایی یزدی و نیز در خود حسینیه فعالیت دارد که مرحوم حاج مرادعلی ارغوان سالیان سال از فعالان و سرپرست و پرچمدار هیأت حسینیه کوی قصابان بوده اند.

مسجد خاورباجی

مسجدی به نام مسجد خاورباجی هم در محله کوی قصابان وجود داشته که گویا خاورباجی نام خانم واقف آن مسجد بوده و در حال حاضرنیز این مسجد محل برگزاری یکی از هیأت‌های حسینی است.

یکی از ساکنین قدیمی کوی قصابان می‌گوید: به این مسجد که در انتهای کوچه قصابان قرار داشته، مسجد زمین فراخه هم می‌گفتند که مرحوم حجت‌الاسلام حبیب‌الله دینی سال‌های سال در آن نماز می‌خواندند.

این مسجد زیبا و قدیمی دارای سقف ضربی است و امروزه در محله قصابان شهر همدان به نام مسجد خاتم‌الانبیاء شناخته می‌شود.

به گفته کسبه قدیمی این کوچه، محله کوی قاصابان که کوچه‌ای بالابلند بوده است نقطه‌ای از شمال شهر در نزدیکی آرامگاه باباطاهر را به نقطه‌ای دیگر از شهر در نزدیکی بازار حسین خانی متصل می‌کرده و درازای آن به اندازه ارتباط محلات مختلف شهر همدان با یکدیگر بوده است.

این کوچه قدیمی هنوز هم بخشی از مسیر طولانی خود را در دل شهر همدان حفظ کرده و یکی از کوچه‌های معروف و قدیمی این دیار کهن می‌باشد.