هگمتانه، گروه اقتصاد و بازار - زهرا ذوالفقاری: سال 99 که سال جهش تولید نام گرفته است، از همان ابتدا با شوک‌های مختلف بیرونی و درونی مواجه شد و تحقق شعار سال را با اما و اگرها همراه کرد، و دولت که در آخرین دوره مسؤولیت خود قرار دارد در رویارویی با تنگناهای مالی، با دمیدن در بازار بورس به دنبال حل مشکلات اقتصادی کشور است، به طوری که پس از آزاد سازی سهام عدالت و از سوی دیگر دریافت کد معاملاتی از طرف مردم، عده کثیری از مردم که کد بورسی دریافت کرده اند وارد بورس شدند تا هر یک اندک سرمایه خود را وارد بورس کند.

این روزها گفتگو در خصوص بازار بورس داغ داغ است، شاید تا همین چند ماه پیش اگر در محفلی حضور میافتیم کمتر کسی پیدا می‌شد که در خصوص بورس حرف بزند، اما اکنون به گونه‌ای شده است که در اکثر محافل، گفتگو‌های دوستانه، فضای مجازی، گروهای دوستانه در شبکه‌های اجتماعی سخن از بورس است، کانال‌های اطلاع رسانی و صفحات مجازی که سعی بر معرفی شرکت‌های مختلف در بازار بورس دارد.

هامونی، مدیرعامل فرابورس ایران طی مصاحبه‌ای در تیر ماه سال جاری اعلام کرد: در حال حاضر 15 میلیون نفر کد بورسی فعال دارند، و 49 میلیون نفر هم سهام عدالت دارند که در این آمار لحاظ نمی‌شوند.

تشدید تحریم‌ها در سال گذشته شرایط را برای اقتصاد و به ویژه بخش مولد کشور به شدت ناگوار کرد. این شرایط با شوک دیگری به نام شیوع کرونا از انتهای سال 98 تشدید شد و به دنبال آن سقوط قیمت نفت هم تمام معادلات را برای سیاست گذاران اقتصادی کشور برهم زده است.

بر اساس آمارهای اعلامی مرکز آمار ایران، رشد تولید ناخالص داخلی 9ماهه سال 98 معادل 7.6- درصد بوده که رشد بخش صنعت در این دوره، 2.3- درصد گزارش شده است. عملکرد ضعیف اقتصاد کشور در زمینه تشکیل سرمایه ثابت در دهه 90 در مقایسه با دهه 80 نیز تولید بالقوه پایین تری را برای کشور رقم می‌زند و با وجود این شرایط و دو شوک کرونا و سقوط قیمت نفت شرایط سختی پیش روی کشور است که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است.

آنچه بر اساس تجربه در سال‌های قبل شاهد بوده ایم، آن است که دولت‌ها در رویارویی با تنگناهای مالی و اقتصادی، به جای آنکه از یک روش اصولی، علمی و برنامه محور بهره بگیرند، با اقدامات کوته نگرانه اقدام به واردکردن شوک‌های جدیدی به اقتصاد و جامعه کرده اند و برای دوره‌ای گذرا مسائل و مشکلات خود را حل و مشکلات اقتصادی را برای دولت بعدی باقی گذاشته است.

و اما در سال جهش تولید، نوبت به بازار بورس رسیده است که دولت، با دمیدن و سوق مردم به سمت بازار بورس به دنبال حل مشکلات اقتصادی است، اوج گرفتن بورس در ایران، در شرایطی است که بازارهای مالی در همه دنیا به دلیل شوک واردشده به اقتصاد جهانی از ناحیه شیوع ویروس کرونا، با افت همراه بوده اند، تحلیل عملکرد بازار بورس، بدون درنظر گرفتن متغیرهای کلان اقتصادی و صرفا با نگاه مالی، می‌تواند پیامدهای ناگواری را در سطح تصمیم سازی و سیاست گذاری به همراه داشته باشد.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز در گفتگو با خبرنگار هگمتانه در رابطه با تأثیر بورس در جهش تولید، اظهار کرد: تولید در کشور ما طی دهه گذشته به دلیل ناکارآمدی مدیریتی آسیب‌های بسیار دید.

سید مرتضی افقه با تأکید بر اینکه اقتصاد ایران در کنار متغیرهای اقتصادی بیشتر به متغیرهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی وابسته است،تصریح کرد: می‌توان گفت که متغیرهای اقتصادی تنها 20 تا 30 درصد در اقتصاد تأثیر گذار است و از طرفی دیگر سه دهه وابستگی به نفت باعث شده است که تولید در کشور تحت تأثیر قرار بگیرد.

وی با اشاره به اینکه علاوه بر این تحریم‌ها نیز بر تولید مؤثر است، گفت: پیش‌بینی‌ها دال بر این است که اگر رکود اقتصادی به حداقل برسد آنگاه ممکن است به هدف جهش تولید دست یافت.

این کارشناس اقتصادی در ادامه اضافه کرد: بورس می‌تواند یکی از مؤثرترین نهاد‌ها در فرآیند تولید باشد، اما تاکنون نقشی در ایران نداشت، اما امسال دولت تصمیم گرفت که منابع درآمد نفتی را از طریق بورس به فروش برساند و از همین رو تعداد زیادی متقاضی ایجاد کرد و جنب و جوشی بین مردم افتاد و سرمایه‌های مردم وارد بورس شد که اگر مدیریت و کنترل شود می‌تواند به رشد تولید در کشور کمک کند.

افقه ادامه داد: اما اگر نرخ تورم بالا باعث شود که دارایی شرکت‌ها افزایش یابد و سود سپرده‌ها افزایش پیدا کند و مدیریتی نباشد، نمی‌تواند به جهش تولید کمک کند.

وی تصریح کرد: حجم نقدینگی بالایی وارد بنگاه‌های سود ده شده است که در صورت مدیریت و کنترل می‌تواند به تولید در کشور کمک کند.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران ادامه داد: طرح گشایش اقتصادی که از سوی دولت ارائه شد باعث شد تا مردم پول‌ها را از بورس بیرون بکشند و حجم نقدینگی در کار تولید به کار گرفته نشود.

افقه ابراز کرد: از سوی دیگر متغیرهای سیاسی، اخبار، بر متغیر‌های اقتصادی به شدت تأثیر‌گذار است.

این کارشناس اقتصادی عنوان کرد: در واقع می‌توان تأکید کرد که یک سر شلنگ بورس به تولید وصل است و اگر این نقدینگی مدیریت شود به تولید بر می‌گردد و اگر نه بر عکس عمل می‌کند و این یک فرصت طلایی برای کشور و تولید است که این حجم نقدینگی را وارد تولید کند.

یک عضو دیگر هیأت علمی دانشگاه شهید چمران در گفتگو با خبرنگار هگمتانه، در این خصوص اظهار کرد: بورس اگر در شرایط عادی و طبیعی باشد و اقتصاد در شرایط طبیعی باشد می‌تواند به جهش تولید و رشد تولید در کشور کمک کند.

سید عزیز آرمن تصریح کرد: افزایش تولید به محیط اقتصادی با ثبات اجتماعی و سیاسی و به دور از تنش نیازمند است، اما در شرایطی که هر روز شوکی به جامعه وارد می‌شود می‌تواند تولید را تکان دهد.

وی تصریح کرد: اما با شرایطی که اکنون بر جامعه حاکم است بعید می‌دانم که بورس بتواند به جهش تولید کمک کند و اگر هم بورس رشد کند وارد محیط‌هایی می‌شود که بازدهی سریع و زیادی ندارد.

این کارشناس اقتصادی عنوان کرد: درست و غلط را نمی‌دانم اما مردم در شرایطی که نگران اقتصاد هستند، پولی را که در بانک‌ها دارند برای اینکه ارزش پولشان کم نشود آن را وارد بورس کرده‌اند و به دلیل فرار از تورم بالا وارد بورس شده‌اند و شاید نقدینگی مردم افزایش یابد اما افق مثبتی را در رابطه با تأثیر بورس بر جهش تولید نمی‌بینم.

آرمن اظهار کرد: بعید می‌دانم در شرایط اقتصادی کنونی نتیجه وارد شدن نقدینگی در بورس رشد تولید باشد.

نگارنده با چند تن از دوستان و اطرافیان نیز در خصوص دلیل وارد کردن سرمایه شان در بورس گفتگو کرده است.

خانم کرمی در این‌باره گفت: من سرمایه بسیار اندکی داشتم و با این تورم بالا و گرانی ‌ها کاری نمی‌توانستم با این مقدار پول انجام دهم و از همین رو وارد بورس شدم تا حداقل بتوانم این اندک سرمایه را کمی افزایش بدهم.

یکی دیگر از دوستان نیز اظهار کرد: شنیده‌ام که هر کس وارد بورس شده سود خوبی کرده است و من هم در همان ابتدا با راهنمایی دوستان وارد بورس شده‌ام به طوری که در همدان ابتدا یک‌دفعه 2 و نیم میلیون سود کردم.

یکی دیگر از همکاران هم در این‌رابطه اظهار کرد: همسر من یک سالی بود که وارد بورس شده بود و به من هم توصیه می‌کرد وارد بورس شوم از طرفی با اندک درآمدی که ما داریم تنها جایی که می‌توان سرمایه‌گذاری کرد بورس است، البته با خرید عرضه اولیه یکی از سهام‌ها توانستم 10 میلیون تومان سود کنم و همین باعث شد تا بیشتر سرمایه‌گذاری کنم اما حالا که بازار ریزش دارد 11 میلیون ضرر کرده‌ام.

اما در نهایت...

نبود تناسب بین بخش حقیقی اقتصاد و رشدهای غیرمتعارف در بورس گواه آن است که رونق صورت گرفته در این بازار رونقی مصنوعی و راهکاری برای افزایش قیمت شرکت‌های دولتی، پاک سازی بدهی‌های آنها و حتی منافع گروهی رانت جو است، که نقش دولت و شرکت‌های دولتی در این بسیار مشخص است.

از سوی دیگر این باور در محافل علمی و سیاست گذاری شکل گرفته است که از کانال بورس، نقدینگی جامعه جذب و شرکت‌های تولیدی تأمین مالی می‌شوند؛ بنابراین رونق بورس را به فال نیک می‌گیرند.

در کشورهای توسعه یافته، رونق بخشی به بورس در کنار سازوکارهای نهادی کارآمد، به تأمین مالی تولید و تحرک بخشی اقتصاد می‌انجامد.

اما این انتظار می‌رود که در سالی که عنوان سال «جهش تولید» را دارد، برای کمک به بخش تولید کشور رویه‌های ناسالم گذشته اصلاح شود.

مسئله تولید فقط مسئله گروهی خاص از جامعه نیست و چنانچه بیش از این شاهد تضعیف بخش‌های مولد کشور باشیم، باید منتظر افزایش انواع وابستگی‌ها به دنیای خارج، سرخورده شدن نیروهای انسانی تربیت شده در کشور و بحران اشتغال باشیم که خود پیامدهای منفی اقتصادی بسیاری را در بردارد و به بروز فقر در جامعه دامن می‌زند.