۸
اردیبهشت
۱۴۰۳
شماره
۵۶۰۰
عناوین صفحه
هگمتانه، گروه محله ما: در کوچه پس کوچههای قدیمی همدان که قدم میزنیم و از مردان و زنان کهن سال همدانی، از آداب و رسوم شهر تاریخی و پایتخت تمدن ایران زمین میپرسیم درباره روزهای پایانی اسفند ماه و ورود به بهاری جدید میگویند که با نام نوروز گرامی داشته میشد.
به نوشته ایرنا؛ سالها پیش در همدان چندین محله قدیمی وجود داشت که جولان، کبابیان، دوگوران، باغ میرعقیل، بنه بازار و قلعه کهنه از نام آشناترینهای این محلات بودند.
کودکان همدانی در آستانه عید حال و هوای دیگری پیدا میکردند و در کوچههای این محلات که در آن زمان خاکی یا سنگ فرش شده با سنگهای سیاه قلوهای بودند در شور و شوق خرید لباس نو از این سو به آن سو میدویدند.
'عباس فیضی' یکی از محققان فرهنگ عامه همدان در اینباره در کتاب خود در خصوص آداب و رسوم قدیم همدان در آستانه نوروز نوشته است:
مردم همدان در پانزدهم اسفند هر سال کرسیها را برمیداشتند و دیگر به قول خودشان در سرد جا میخوابیدند و از آنجا که آنها جزئی از طبیعت سرد همدان بوده و قوانین طبیعت بر آنها نیز حاکم بود دوست داشتند همچون درختان که از خواب بیدار میشوند و جوششی برای رویش برگهای تازه دارند آنها نیز تمامی مظاهر زندگیشان را نو کنند و کهنهها را به دور اندازند به همین سبب نزدیکیهای عید را "علف جوشان" میگفتند.
آیین علف جوشان از آیینهای کهنی است که در آستانه سال نو در بین مردم این دیار رواج داشت و مردم همدان در این آیین با گرفتن خون از گرده پشت و تیغ زدن به گوش، خون کهنه را بدور میریختند تا خون تازه جایگزین آن شود که هنوز هم میتوان آثار شیارهای خون گرفتن (حجامت) را در بدن افراد 70 ساله این شهر پیداکرد، آنان بر این اعتقاد بودند که اول باید خون تازه پاک شود تا زندگی جریان خوبی داشته باشد.
کوسه گلین نیز از مراسم مهم ایام عید بود که پس از گرم شدن زمین و به اصطلاح نفس آشکار ظاهر میشدند و پیامآور رفتن زمستان بودند. کوسه معمولاً به شخصی گفته میشد که یک پوستین پشمی را بر عکس میپوشید یعنی آستریش به بیرون آشکار بود و زنگولهای بزرگ به خود آویزان میکرد و ریسمان ضخیمی به کمر میبست، معمولاً پسر 18 سالهای بود که چادر بسر میکرد با همراهان خود که یک دهل زن و یک حامل کیسه بودند که گندم و بلغور و دیگر هدایایی که مردم به آنها میدادند حمل میکردند رهسپار کوچههای قدیم همدان میشد.
جمعه آخر سال نیز در همدان آیین خاص خود را داشت به طوری که خیابان باباطاهر را در قدیم خیابان لا اله الا الله میگفتند زیرا در محل امامزاده عبدالله کنونی قبرستان همدان قرار داشت و تمام خیابان پر از کوزههای سفالی تازه بود؛ مردم که به قبرستان میرفتند برای مردگان خیرات میدادند و بعد از برگشتن از قبرستان از اجناس لالجین خریداری میکردند و معتقد بودند که سال نو نیز باید کوزه نو داشته باشد.
حمام عید از دیگر رسوم مردم قدیم همدان بود که در این مراسم رفتن به حمام در آستانه عید آیین و رسوم خاص خود را داشت و از آنجا که اغلب محلات یک حمام بیشتر نداشت لذا با بوق حمام مردانه یا زنانه میشد. حمامها در نزدیکیهای عید سبزه و سفره برای بدست آوردن انعام و عیدی پهن میکردند و عیدانه میگرفتند و سلمانیها نیز با گذاشتن سبزه در دکان یا محل کار خود یا به قول امروزیها مغازه از مردم پول و انعام میگرفتند.
خرید عید هم که معمولاً از یک ماه به عید شروع میشد و مردم از لباس و کفش و پیراهن گرفته تا آجیل و شیرینی و غیره و حتی قرض کردن فرش برای انداختن به خانههای خود و نیز کرایه کردن آن از سمساریها به استقبال عید میرفتند. بازار سنتی همدان هم در این ایام از همیشه شلوغتر میشد.
با نگاهی اندک به سنتهای دیروز و مقایسهاش با امروز در مییابیم که آن سنتهای زیبا امروزه جای خود را به چشم و همچشمی داده و این آیینها که در گذشته با بهایی اندک شادی فراوانی را برای اهل خانه و محل هدیه میداد امروزه جای خود را به خریدهای اضافه و غیرضروری از کیف و کفش و لباس گرفته تا مبل و پرده و حتی تعویض کابینتهای آشپزخانه داده است.
بسیاری از مردم با صرف هزینههای گزاف به بهانه آمدن سال جدید با تمامی اجناس سال قبل خداحافظی میکنند و در بعضی مواقع حتی با دریافت قرضها و وامهای سنگین اقدام به تعویض وسایل منزل مینمایند.
این عادت غلط در سالهای اخیر لذت شادی عید را از مردم گرفته و در عوض غم و غصهای را به آنان هدیه میدهد که حتی بعد از پایان یافتن عید برایشان تا مدتها به یادگار میماند.
فرهنگ کهن پیشینیان ما و نیز دین اسلام، ایجاد آرامش و نشاط و سرزندگی برای همگان است و چه زیباست که همچون گذشته که محلههای قدیمی همدان در اواخر اسفندماه، سرشار از بوی عید و فرارسیدن بهار میشدند، امروز هم با که وجود شیوع بیماری کرونا، عیددیدنیها تعطیل شده اند اما اهالی محل مانند ایام قدیم به کوچهها و محلههای خود رنگ و بوی بهار ببخشند و در عین سادگی فرا رسیدن نوروز را جشن بگیرند.