هگمتانه، گروه سبک زندگی - هانیه امیرکهریزی: معماری امروز خانه‌های ایرانی که به نوعی تلفیقی از معماری مدرن و سنتی است از چه زمانی به این شکل درآمد؟ از چه زمانی شیوه‌های معماری غربی پای خود را به خانه‌های همدان باز کرد، آیا معماری ملی کشور ما همگام و همسو با فرهنگ و مذهب جامعه ما هست؟ آیا معماری معاصر در کشور ما فرهنگی اصیل و متناسب با روح و روان ما ایرانیان را رقم خواهد زد؟ اینها سؤالاتی است که قرار است در این گزارش به آن بپردازیم.
رئیس کمیسیون فنی عمرانی شورای اسلامی شهر همدان در این باره گفت: معماری عظمت‌گرا، باشکوه و دارای ویژگی‌های خاص آن نشأت گرفته از تمدن بین النهرین بوده است، پس از ظهور تفکر اسلامی معماری ایران تحت تأثیر معماری تفکر اسلامی قرار گرفت و در قرن اول هجری، استادکاران تمام آثار خود را با الهام و تأثیرپذیری از تفکرات اسلامی آغاز کردند، در حقیقت معماری اسلامی در ایران یک نوع تفکر ایجاد بنا است با تأثیرپذیری از الگوها و شیوه‌های زندگی و نشان از ذوق و سلیقه هنرمندان و معماران و همچنین نشان دادن مذاهب و شرع دین مبین اسلام دارد.
علی رحیمی فر ادامه داد: معماری اسلامی، نوعی معماری است که در آن ساختار تشکیل دهنده بنا برگرفته از تفکرات اسلامی است، نوع تزئینات، زاویه دید، رنگ و عناصر تشکیل دهنده ساختمان‌ها؛ در حقیقت شهر اسلامی به وضوح بیانگر این است که از منبع یکتا پرستی الهام گرفته شده است که در برخی محله‌های شهر همدان به وضوح دیده می‌شود.
وی گفت: در حفظ معماری اسلامی مسؤولان تصمیم‌گیرنده باید معماران و مهندسان را تشویق کنند تا الگوبرداری آنها با مطالعه، تحقیق و تفحص در معماری گذشته باشد و از الگوهای شکلی، محتوایی و تلفیق این دو با فناوری روز، بنای زیبایی را خلق کنند، باید جاگیری‌ها، مکان یابی‌ها، ارتفاع بناها، وسعت بنا، تزیین و نحوه و نوع ساخت بنا مورد توجه معماران باشد.
رئیس کمیسیون فنی عمرانی شورای اسلامی شهر همدان گفت: شورای شهر با توجه به اینکه سیاست‌های کلی اجرایی شهر را تدوین می‌کند با ایجاد تیم‌های کارشناسی متخصص در خصوص تهیه طرح جامع و تفصیلی و ایجاد یک خط فکر با در نظر گرفتن نوع کاربری‌ها، مکان‌ها و شاخصه‌های مورد نظر در طرح تفصیلی می‌تواند با تدوین الگوهایی در کاربری‌های تفصیلی در مقیاس اجرایی در شهرها و تشویق مجریان ساختمان‌ها، انبوه سازان همدان در این زمینه اقداماتی را انجام دهد.
رحیمی فر افزود: نوع نگرش زمان گذشته قطعاً با امروز تفاوت دارد؛ معماری اسلامی تنها طاق، گل و بته نیست، امروز هم معماری ساختمان‌ها با تفکرات معمار مسلمان ساخته می‌شود اما نمودهای عینی امروز کمتر به کار برده می‌شود. در زمان قدیم نوع ساخت فضای داخلی خانه‌ها دارای ابعاد و زوایای خاصی بود، وجود هشتی‌ها، مهمانپذیر، دالان، فضای عمومی و خصوصی و از همه مهمتر مطبخ گواه این ادعاست و تمام شیوه زندگی افراد متاثر از نوع محل زندگی آنها بوده است.
عضو شورای شهر همدان ادامه داد: امروز در حقیقت با ساخت بناهایی کاملاً برگرفته از تفکر غربی، به ایده معماران زبده و توانمند گذشته دهن‌کجی کرده‌ایم و سبک زندگی اسلامی را به حاشیه برده و سبک زندگی غربی را جایگزین کرده ایم.
وی افزود: امروز داخل خانه‌ها به شکلی نیست که احساس راحتی به ساکنین منتقل شود، بخش زیادی از آشپزخانه‌ها اُپن هستند در صورتی که این سبک، سبک غربی است و با فرهنگ و اصول دینی ما مغایرت دارد، ساخت‌وسازها به نحوی است که خانه‌ها به یکدیگر مشرف هستند و حیاط خانه و شکل ساخت آنها با اصول فاصله دارد. برای بهبود این شرایط، مهندسان ما باید مهندسان ایرانی‌اسلامی باشند تا این فرهنگ اجرایی و عملیاتی شود.
رحیمی فر گفت: قطعاً معماری اسلامی در شهر همدان بدون توجه به مذاهب و نمودهای بصری معماری اسلامی و صرفاً با پرداختن به مفاهیم امکان‌پذیر نیست، بلکه باید در معماری اسلامی و شهرسازی اسلامی نمودهای محتوایی و شکلی رعایت شود، اما متأسفانه امروز در دانشگاه‌های ما هم الگوبرداری و نگرش به سوی معماری غربی است در حالی که اساتید دانشگاه‌ها می‌توانند با تلفیق الگوهای معماری روز با معماری گذشته ایران در این زمینه تأثیرگذار باشند.
وی اضافه کرد: عناصر کالبدی و ساختار نمونه بناها و به طور کلی خانه‌های سنتی ایران که به نوعی حس آرامش و راحتی جسمی و روحی را افزایش می‌دهند، شامل موارد متعددی است که متأثر از اقلیم منطقه و فرهنگ حاکم بر جامعه نیز هست، وجود فضاهای سر در ورودی هشتی، تفکیک اندرونی و بیرونی، حیاط مرکزی، ایوان، راهرو و اتاق‌ها با ویژگی‌های هلال شکل و سقف‌های بلند، کاربرد در فضاها، شکل در و پنجره‌ها، تعدد فضای ورودی اتاق‌ها و نوردهی مناسب با اقلیم از جمله مواردی است که در بخش ساختار خانه‌های سنتی مدنظر است، مهندسان ما باید مهندسان ایرانی‌اسلامی باشند تا چهره شهر، چهره‌ای ایرانی‌اسلامی داشته باشد.

ما باید میراث‌دار الگوهای گذشته باشیم
رحیمی فر تصریح کرد: یکی از مباحثی که شورای اسلامی شهر مدنظر دارد پرداختن به اصول ایرانی‌اسلامی در ساخت بناها و ساختمان‌های شهر است.
این مسؤول با اشاره به اینکه در این راستا جلسات متعددی با نظام‌ مهندسی و شهرداری برگزار شده است، افزود: اعضای شورا بر طراحی نقشه‌ها و نماهای ساختمان‌ها مطابق با اصول ایرانی‌اسلامی بسیار تأکید داشتند، شهرداری در امر رعایت این اصول در ساختمان‌ها به تنهایی مجری نیست و نظام مهندسی در این راستا نقش مهمی دارد، البته شهرداری باید به صورت جدی بر ساخت ساختمان‌ها به موازات اصول ایرانی‌اسلامی مصّر باشد و در مجوزهایی که برای ساخت می‌دهند به این امر توجه ویژه کند.
وی با تأکید بر اینکه شهر باید از هر نظر وجهه اسلامی‌ایرانی خود را حفظ کند، گفت: ما باید میراث‌دار الگوهای گذشته باشیم و لازم است در راستای اجرای طرح ایرانی‌اسلامی شدن شهر و ساختمان‌ها، آگهی‌ها و تبلیغات شهری نیز این اصول را رعایت کنند، باید همه در شهر این اصول را رعایت کنند و صرفاً این امر به ساختمان‌ها و نمای آنها معطوف نشود، علاوه بر نمای ساختمان‌ها، نقشه داخلی ساختمان‌ها نیز باید از اصول ایرانی‌اسلامی تبعیت کند.

به کارگیری فرهنگ اسلامی در ساخت و ساز خانه‌های ایرانی
مدیرکل تبلیغات اسلامی استان همدان نیز با اشاره به اینکه در هر جامعه‌ای برای زیستن در آن جامعه، فرهنگ و رسومی وجود دارد، گفت: در نظام اسلامی هم برای بهتر زیستن بشر، یک سری اصول و چارچوب مطرح است؛ زیستن انسان در قالب فرهنگ دینی و اسلامی که اصول و ارزش‌های الهی، اسلامی و انسانی در آن مورد توجه قرار گیرد.
حجت‌الاسلام هادی نظیری افزود: محیط فردی و خانوادگی یکی از محیط‌هایی است که در سبک زندگی vاسلامی مورد توجه قرار گرفته و نحوه معماری و طراحی فضایی آن نیز مورد اهمیت است.
وی ادامه داد: طراحی این فضا باید متناسب با سبک زندگی اسلامی باشد، اگر می‌خواهیم در جامعه اسلامی زندگی کنیم باید همه چیز ما هم از اسلام و فرهنگ دینی ما باشد.
حجت الاسلام نظیری با اشاره به آیات قرآن و روایات دینی، به تشریح ویژگی‌های مسکن اسلامی پرداخت و با بیان اینکه رعایت شئونات اسلامی در مورد مسکن می‌تواند الگوی خوبی باشد، افزود: خانه‌ها باید به گونه‌ای ساخته شود که حجاب و حریم آن حفظ شود.
وی به جایگاه خانه در قرآن اشاره کرد و گفت: تأکید قرآن بر اینکه خانه، محل سکونت است و این سکونت به معنای سکونت و آرامش روح و روان است.
وی با تأکید بر به کارگیری فرهنگ اسلامی در ساخت و ساز خانه‌های ایرانی، تصریح کرد: باید در ساخت و ساز خانه‌های ایرانی فرهنگ و الگوی اسلامی مد نظر سازندگان قرار گیرد.
این مسؤول تصریح کرد: این کار تنها به چند سازمان و اداره مربوط نمی‌شود بلکه همه نهادها و ادارات باید در این الگوسازی اسلامی نقش داشته باشند.

عنصر حیا در معماری‌های مدرن به دست فراموشی سپرده شده است
حجت‌الاسلام نظیری عدم رعایت مؤلفه‌های اسلامی در مسکن‌های امروزی را از جمله مشکلات برشمرد و افزود: عنصر حیا که مسأله بسیار مهمی در سبک زندگی اسلامی‌ایرانی است در معماری‌های مدرن به دست فراموشی سپرده شده است.
وی اظهار کرد: اصولاً ورود سبک غربی در معماری ایرانی که از جمله آن می‌توان به آشپزخانه‌های اپن اشاره کرد فضا به گونه‌ای طراحی شده که مهمان وقتی می‌خواهد بنشیند روبروی آن قرار می‌گیرد و این موجب زحمت خانم خانه می‌شود.
مدیرکل تبلیغات اسلامی همدان، الگوبرداری از غرب را بزرگترین نقص ما در مسکن عنوان و خاطرنشان کرد: در حوزه مسکن‌سازی، ما نه اسلام و نه مفاهیم ایرانی را رعایت نکرده‌ایم درحالی که مقام معظم رهبری همواره تأکید فراوانی بر اسلامیت و ایرانیت دارند.
حجت‌الاسلام نظیری ابراز داشت: ما باید در معماری هم مؤلفه‌های اسلامی و هم آن هنر و فرهنگ ایرانی را احیا کنیم، ما میراث بزرگی داریم و نباید یکباره آن را به کناری گذاشته و ارتباط خود را با گذشته قطع کنیم.

آپارتمان نشینی، عامل دور افتادگی معماری اسلامی
یک کارشناس ارشد معماری هم گفت: معماری اسلامی از دو دیدگاه مورد بحث و بررسی است؛ اول از نظر دوران تاریخی اسلامی، دوم از نظر سبک و سیاق معماری اسلامی که باید سه ویژگی دوری از اسراف، اشرافیت و اجحاف را داشته باشد، به گونه‌ای که در معماری اسلامی اسراف و زوائد وجود ندارد و روحیه اشرافیگری و تجملات در آن معنا ندارد.
مهدی حیدری افزود: در معماری اسلامی توجه به عرصه‌های خصوصی و عمومی و تفکیک فضاهای عمومی و خصوصی مورد توجه است که در معماری مدرن کمتر شاهد تفکیک این عرصه‌ها هستیم.
وی ادامه داد: معماری مدرن با سبک‌های متفاوت وارد معماری امروز شد و به جهت داشتن جذابیت‌های بصری و مدپرستی در بین مردم رایج شد و موجب شد کم کم مردم از معماری اسلامی ایرانی فاصله بگیرند.
کارشناس ارشد رشته معماری اظهار کرد: یکی از علت‌های برون رفت از معماری اسلامی رویکرد آپارتمان نشینی است که پدیده‌ای غربی است و در معماری قدیم هیچگاه شاهد ساخت آپارتمان به عنوان نماد معماری اسلامی نبوده‌ایم و حتی پس از جنگ جهانی دوم و ظهور مدرنیسم که ساخت آپارتمان و مسکن ارزان قیمت و تولید صنعتی ساختمان یکی از محصولات آن بود به شکست انجامید و به مرگ مدرنیسم منجر شد که متأسفانه در کشور ما به علت سیاست‌های غلط عرضه زمین و توسعه در ارتفاع شاهد این پدیده هستیم.

معماران امروز به دنبال بزک کردن ساختمان با سلایق ابتدایی و ساده کارفرماها هستند
حیدری یادآور شد: معاونت شهرسازی و معماری با تشکیل کمیته ارتقای سیما و منظر شهری سعی دارد حداقل در نمای ساختمان‌ها از افراط و تفریط جلوگیری کرده و حداقل در ایجاد وحدت در سیمای بصری ساختمان‌ها اقدام کند که این اقدام به شهرسازی اسلامی در حد وسع و توان منجر خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد: همچنین در خلق معماری اسلامی ایرانی می‌توان به نقش معماران اشاره کرد، معمار متعهد همواره به دنبال خلق فضای معمارانه و الهام بخش است و سعی می‌کند معماری صحیح را به کارفرما تفهیم کند که متأسفانه امروز کمتر شاهد چنین آثاری هستیم و معماران امروز معمولاً در برابر کارفرما مقاومت نمی‌کنند و به دنبال بزک کردن ساختمان با سلایق ابتدایی و ساده کارفرماها هستند.
حیدری اضافه کرد: این درحالیست که می‌توان حتی در فضاهای آپارتمان‌ها، طراحی فضاهای داخلی را با قدری خلاقیت در حد بضاعت به معماری اسلامی نزدیک کرد.
در پایان ذکر این نکته مهم به نظر می‌رسد که معماری، یکی از هنرهای تأثیرگذار برای‌ نشان دادن فرهنگ عامه و الگوهای ساختاری آن در هر دوره است، از یک سو هنگامی که جامعه همواره فضایی آشنا را تجربه‌ کند، زمینه‌ساز خودباوری ملی و شکوفایی بیشتر افراد خواهد شد، از طرف دیگر همین معماری تشکیل‌دهنده فرهنگی است که در آن افراد بتوانند در بالندگی فرهنگی و پیشرفت آن نقش داشته باشند.
و در نهایت می‌توان گفت یکی از حلقه‌های مفقود شده در معماری نوین، بحث هنر و زیبایی است که در معماری سنتی ما بسیار دیده می‌شود.