هگمتانه، گروه خبر همدان - صفورا کاظمیان: یکی از آرزوهای دیرینه و محال انسان بازگشت به دوران کودکی است که هر بهار چون نوباوه‌ای جوانه‌ بزند و بی‌غم روزگار با نور آفتاب و مهتاب ببالد. شاید این آرزوی محال او را به سمت فرزندآوری مایل می‌کند تا با کودکش بار دیگر بچگی کند و به بهانه او تجربه دنیا را از سر بگیرد و به بهای کودکی بیش از پیش واقف شود.

یکی از نشانه‌های وقوف انسان‌ها به ارزش دوران کودکی تلاش برای تدارک شهرهایی است که دارای زیرساخت‌هایی برای ایجاد امنیت و رشد خلاقیت کودکان باشد.

در اروپا از سال 1980 توجه به کودکان در ساختار شهری مورد توجه قرار گرفت و در ایران "اِوَز" در استان فارس نخستین شهر دوستدار کودک در سال 1389 لقب گرفت.

در تیرماه امسال نیز همدان به همراه 12 شهر دیگر به عنوان نمونه شهر دوستدار کودک انتخاب شد که این انتخاب براساس ارزیابی‌های کمیته ملی شهر دوستدار کودک از ظرفیت‌های همدان، صورت پذیرفت.

به گفته امیر فتحیان‌نسب معاون شهرسازی و معماری شهردار همدان تأمین خدمات شهروندی مناسب مختص رده سنی کودکان یکی از مهمترین شاخص‌های ارزیابی کمیته ملی شهر دوستدار کودک است و شهرداری همدان براین اساس نسبت به تحقق این مهم اقدام کرده

به عنوان مثال در جانمایی مبلمان شهری همواره سازه‌هایی با ابعاد مناسب برای قشر کودک در نظر گرفته می‌شود.

طراحی و تجهیز اتاق مادر و کودک در مساحت 70 مترمربع در پارک ‌های امیرکبیر، نرگس و شکریه، طراحی پارک دوستدار کودک در کوی امیرکبیر به وسعت هشت هزار و 700 مترمربع و طراحی و تجهیز خانه بازی مادر و کودک در محدوده کوی شهید مدنی از جمله اقدام‌های انجام شده در راستای تحقق اهداف شهر دوستدار کودک در همدان است.

همچنین در این حوزه می‌توان به اجرای مسابقات "شهری که من دوست دارم" با هدف مشارکت کودکان در حوزه مدیریت شهری در رده‌های سنی مختلف، ایجاد گذر کودک در کوی شهید مدرس، کوی جولان، فرهنگسرای شهید مدنی و کوی خضر، برپایی نمایشگاه تخصصی کودک و راه‌اندازی غرفه شهر دوستدار کودک با هدف معرفی طرح و تبیین اهداف مورد نظر به خانواده‌ها و کودکان اشاره کرد.

برگزاری کارگروه‌ مهارت‌های فرزند پروری، کارگاه‌های آموزش ارتباط با کودکان، جشنواره دورهمی محله با نشاط، اردوهای آموزش شهروندی، جشنواره دانش‌ آموزی شهر خوب و خلاق و همچنین استانداردسازی وسایل بازی و تجهیز زمین بازی در پارک ‌های شهر از دیگر اقدامات مدیریت شهری در راستای اهداف اجرایی طرح تبدیل همدان به شهر دوستدار کودک است که انجام شده است.

در شهر دوستدار کودک وظیفه شهرداری این است که در تمامی پروژه‌ها و خدماتش پیوست ارائه خدمت به کودکان داشته باشد که مدیریت شهری همدان کوشیده این موضوع مغفول نماند.

اما رسیدن به معیارهای شهر دوستدار کودک تنها وظیفه شهرداری نیست و برای تحقق شهر دوستدار کودک مدیریت شهری به تنهایی نمی‌تواند همه امور را در دست بگیرد و موفق شود؛ چراکه در شهر، کودکان کار، کودکان توان‌یاب و معلولان ذهنی را هم باید در نظر بگیریم که بسامان کردن آن‌ها و خدمات‌رسانی به آنان تنها وظیفه شهرداری‌ها نیست.

مثلا در حاشیه شهرها مهدکودک استاندارد نداریم یا اگر هست انگشت‌شمار خواهد بود که حل این مشکل در اختیارات شهرداری نیست.

به نظر می‌رسد شهر دوستدار کودک دارای مؤلفه‌هایی است که همه نهادها را درگیر خود می‌کند.

برای روشن شدن این موضوع گفت‌وگویی با موسی پژوهان مشاور سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور در امور شهر دوستدار کودک داشتیم.

به عنوان اولین سؤال از موسی پژوهان پرسیدم، در مورد شهر دوستدار کودک طبیعی است که ایجاد امنیت، ایجاد فضای بازی و رشد خلاقیت برای کودکان بسیار مهم است اما چطور می‌توان در این موارد از اندیشه کودکان استفاده کرد و آنها را مشارکت داد؟

شهر فراگیر جایی امن برای همه اقشار و گروه‌های اجتماعی است با بسترهای لازم برای حضور شاد و خلاق همه گروه‌ها

پژوهان در پاسخ این سؤال گفت: شهر دوستدار کودک بخشی از یک گفتمان بزرگ‌تر به نام شهر فراگیر است که در ادبیات جهانی به نام اینکلوسیو سیتی (Inclusive city) از آن یاد می‌شود و محققان در دانشگاه‌ها و مؤسسات مختلف روی آن کار می‌کنند و تأکید می‌کنند که شهر فراگیر جایی است که برای همه اقشار و گروه‌های اجتماعی امن و ایمن است و بسترهای لازم برای حضور شاد و خلاق همه گروه‌ها از جمله زنان، کودکان، گروه‌های توان‌خواه و توان‌یاب و گروه‌های آسیب‌پذیر را فراهم می‌کند. یکی از شاخه‌های اصلی جنبش شهر فراگیر که از دهه‌های 70 و 80 در دنیا مطرح شده، شهر دوستدار کودک است که در چنین شهری ما باید اول با حقوق کودکان آشنا باشیم، صداشان را بشنویم و در فرایند توسعه شهری آنان را مشارکت دهیم و مهمتر از این‌ها به عنوان بزرگسالانی که مسؤول کودکان شهرمان هستیم سعی کنیم محیط شهری امن و ایمن و متناسب با رشد فیزیکی و روحی روانی و فکری آنان فراهم کنیم.

 مشارکت کودکان پیش‌شرط مهم تحقق شهر فراگیر

یکی از پیش‌شرط‌ها و الزامات مهم تحقق چنین شهری مشارکت کودکان است. ما به اشتباه خیلی وقت‌ها تصور می‌کنیم نیاز کودک را می‌دانیم در حالی‌که از زاویه دید بزرگسالی به نیاز کودک نگاه می‌کنیم و این کاملا اشتباه است. اولا چون ما دوره کودکی را گذرانده‌ایم باید خودمان را هم‌سطح احساسات، فکر و تعقل کودک قرار دهیم، بعد صدای کودکان را بشنویم سپس ابزارها و روش‌های مشارکت آن‌ها را در فرایند توسعه فضای شهری فراهم کنیم و با نظر آنها فضاهای مورد نیازشان را تهیه کنیم.

روش‌های زیادی برای مشارکت کودکان در فرایند توسعه فضاهای مورد نیاز آنان وجود دارد و در دنیا تجربه شده است.

هر کشوری بنا به امکانات و سطح درک از اهمیت کودکان روش‌های مختلفی را برای مشارکت کودکان انتخاب کرده است

در ابتدای این روند نقاشی مد نظر بود و بعدها انتقاداتی به آن وارد شد. بعد حضور کودکان در فضای شهری مطرح شد که با تجربه زیسته کودکان و مشاهده مشارکتی که در فضای شهری انجام می‌شود می‌توان کودکان را در توسعه فضاهای مربوط به آنان مشارکت داد؛ به این معنی که آن طراح و کسی که پروژه مربوط به کودکان را اجرا می‌کند باید در محیط قرار بگیرد، صدای کودکان را بشنود، با آن‌ها هم‌بازی شود، مشکلاتشان را برآورد کند و بعد بر اساس مصاحبه‌های دقیق و مشاهده مشارکتی همه ابزارهای میدانی لازم به درک مناسب از نیازهای کودک برسد که به این وسیله مشارکت در طراحی فضای کودک به معنای واقعی آن توسط کودکان انجام شود.

واقعیتش را بخواهید هر کشوری بنا به امکانات خود و سطح درک از اهمیت کودکان روش‌های مختلفی را برای مشارکت کودکان انتخاب کرده از پایین‌ترین روش‌ها که بیشتر فریب مشارکت برای ژست‌های سیاسی اجتماعی است در این حوزه داریم تا مشارکت کودکان به معنی واقعی آن، که ابزارهای آن بسیار است و هر کشوری دارای تجربه ویژه خود در این زمینه است.

سؤال بعدم از پژوهان این بود که معمولاً مهدهای کودک در حاشیه شهرها استاندارد نیستند، و البته این تنها مشکل حاشیه‌نشین‌ها نیست، چطور می‌توان بهزیستی را در این‌باره متقاعد کرد که تمرکز بیشتری روی مهدهای کودک داشته باشد؟ چطور می‌توان زمین‌های بازی این مناطق را به استاندارد نزدیک کرد؟ در واقع چطور می‌توان بر نبود و کمبود بودجه غلبه کرد؟

اثرگذاری مفید تغییر متولی مهدهای کودک از بهزیستی به آموزش و پرورش

پژوهان در این‌باره بیان کرد: متأسفانه در حاشیه شهرها هیچ‌چیز استاندارد نیست از جمله مهدهای کودک. به دلیل فقر و بازتولید مداوم فقر شهری این فرصت هیچ‌وقت فراهم نمی‌شود که دست به نوسازی و به‌سازی محیط زده شود البته در همه‌نقطه‌های شهر استاندارد نبودن مهدهای کودک را داریم که به نظام اقتصادی بازمی‌گردد. اما خبری که اخیرا منتشر شده که می‌تواند بسیار امیدبخش باشد و در صورت رخ دادن می‌تواند بسیار تحول‌آفرین باشد واگذاری مهدهای کودک از بهزیستی به آموزش و پرورش است که می‌تواند به عنوان نقطه عطفی برای ارتقای استانداردها مطرح شود.

زمین‌های بازی بستر آموزش تعاملات اجتماعی و کار گروهی به کودکان

زمین‌های بازی در شهر دوستدار کودک بسیار مهم است. زمین‌های بازی دنیای کودکان هستند و کودکان در آن‌ها تعاملات و مسؤولیت‌های اجتماعی و کارهای گروهی را یاد می‌گیرند و قوای فکری، جسمی و حسی آنان پرورش می‌یابد و تمام محققان حوزه کودک بر تمرکز بر زمین بازی تأکید می‌کنند که باید به بهترین و ایمن‌ترین و خلاقانه‌ترین شکل طراحی و احداث شود و خلاقانه‌ترین بازی‌ها هم در آن تعبیه شود؛ چراکه ارتباط مستقیم با تربیت قوای فکری، جسمی و حسی کودک دارد و اگر می‌خواهیم کودکان خلاق داشته باشیم باید زمین‌های بازی خلاقانه داشته باشیم.

جذب سرمایه‌گذار بخش خصوصی راهکار غلبه بر کمبود بودجه در حوزه کودک

کمبود بودجه مشکل کشور است و در تمام فضاهای شهری وجود دارد ولی با توجه به این‌که سرمایه‌گذاری در حوزه کودک، سرمایه‌گذاری پر سودی است و در دنیا خیلی از شرکت‌های بزرگ از جمله والت دیزنی به دلیل بازدهی بالا روی کودک سرمایه‌گذاری می‌کنند از این‌رو باید شهرداری‌ها تلاش مضاعفی را برای جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی بکنند و بازی‌کده‌ها و زمین‌های بازی را با استفاده از بخش خصوصی ایجاد کنند که لازمه آن توجیه سرمایه‌گذار بخش خصوصی در زمینه سودآوری سرمایه‌گذاری برای کودکان است. این سرمایه‌گذاری یک معامله برد برد برای شهرداری، سرمایه‌گذار، خانواده‌ها و کودکان است؛ چراکه حتی اگر خانواده‌ها از نیازهای خودشان چشم‌پوشی کنند از نیازهای کودکشان غفلت نخواهند کرد و از آن نخواهند زد.

از مشاور سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور در امور شهر دوستدار کودک پرسیدم هر آنچه در مورد شهر دوستدار کودک می‌بینیم و می‌خوانیم جایی برای کودکان دچار معلولیت و کم‌توان ذهنی نمی‌بینیم، آیا شهر دوستدار کودک برنامه‌ای برای این دست کودکان دارد؟

شهری که فقط به کودکان مرفه و سالم توجه می‌کند اسمش شهر دوستدار کودک نیست

موسی پژوهان ابراز کرد: این می‌تواند یک مساله باشد اما تأکید ما در شهر دوستدار کودک به عنوان شهر فراگیر همیشه این بوده که برای کودکان دچار معلولیت و توان‌خواه و کودکان نیازمند کمک حتما باید برنامه داشته باشد اصلا بدون توجه به کودکان کار، کودکان بازمانده از تحصیل، کودکان اوتیزم، شهر دوستدار کودک معنا ندارد شهری که فقط به کودکان مرفه و سالم توجه می‌کند اسمش شهر دوستدار کودک نیست.

بنابراین این موضوع نیازمند توجه ویژه است به‌ویژه کودکان کار و اوتیزم و کودکان توان‌یاب و توان‌خواه در کشور ما به شکل قابل توجهی زیادند و باید به آن‌ها توجه ویژه شود.

به عنوان سوال دیگر از او خواستم درباره نشاط در شهر دوستدار کودک توضیحاتی داشته باشد؛ به ویژه این‌که یکی از راه‌های ایجاد نشاط، کاربرد رنگ است، اما کاربرد رنگ و تنوع آن را در زمین بازی پارک‌ها و لوازم ورزشی زمین‌های بازی نمی‌بینیم چه رسد به معابر شهری.

در زمینه رنگ و فضاهای بازی در تلاشیم این مؤلفه‌ها را استاندارد کنیم

پژوهان گفت: نشاط نیز در شهر دوستدار کودک بسیار مهم است و با توجه به این‌که کودک از طریق حواس به دریافت امور می‌پردازد و یکی از این حواس که تأثیر بسیاری بر رشد او دارد بینایی است رنگ برای او خیلی مهم است و ما در حال آماده‌سازی ضوابط اجرایی برای شهر دوستدار کودک برای تصویب در شورای عالی شهرسازی و معماری هستیم که در آن مطرح شده رنگ‌ها باید شاد، متنوع و با کاربرد خلاق باشد که به شهرداری‌ها آن را ابلاغ کنیم.

یکی از مشکلاتی که در حوزه کودک داریم و در تلاشیم خلاها را پر کنیم، نظام حقوقی پشتیبان کودک است که بخشی از این نظام حقوقی همین قوانین و مقررات است. از جمله در زمینه رنگ و فضاهای بازی در تلاشیم این مؤلفه‌ها را استاندارد کنیم و در مراجع دارای صلاحیت پیگیر هستیم تا اجرا شود.

کودکان کار موضوع آخرین سوالم از پژوهان بودند که یکی از دغدغه‌های این روزها هستند، همیشه کودکان کار شهرها در آمار لحاظ می‌شوند و کودکان این‌چنین روستایی از قلم می‌افتند، قطعا حضور چنین کودکانی در شان شهر دوستدار کودک نیست اما برای این معضل چه راهکار دائمی و نه مقطعی وجود دارد؟

باید معضلات خانواده‌ها شناسایی و برطرف شود تا چرخه کار کودک در خانواده‌ها ریشه‌کن گردد

موسی پژوهان در پاسخ گفت: متأسفانه کودکان کار یکی از مسائل و مشکلات مهم جامعه هستند که طبق برخی برآوردها تعداد آن‌ها به میلیون‌ها کودک می‌رسد و راهکار آن این نیست که کودک کار را چند روزی تأمین کنیم تا او را برای مدت محدود از کار کردن دور کنیم این معضل نیازمند حل ریشه‌ای با تمرکز بر حل مشکلات خانواده و سرپرست کودک کار است، باید مشکل سرپرست کودک کار حل شود تا مشکل کودک نیز از بین برود.

باید توجه داشته باشیم که شهر دوستدار کودک فقط مختص کودکان نیست و اگر می‌خواهیم شهر آرام و پایدار داشته باشیم خانواده‌ها هم بخشی از این فرایند هستند که فرهنگ‌سازی و آگاهی از حقوق کودک و توانمندسازی خانواده‌ها از جمله خانواده کودکان کار جزئی از این برنامه است و باید معضلات خانواده‌ها شناسایی و برطرف شود تا چرخه کار کودک در خانواده‌ها ریشه‌کن شود.

جنس شهر دوستدار کودک هدف نیست و مسیر است؛ مسیری است که باید طی کنیم و انتهای آن خوشبختی جامعه، خانواده‌ها و کودکان است که در آن می‌توانیم زمینه رشد کودکانی سالم، بالغ، مسؤول، شهروند و حساس به محیط را فراهم کنیم که نیازمند مشارکت همه ارکان جامعه است. از کوچک‌ترین سلول اجتماعی که خانواده است تا دولت باید در این فرایند دخیل شوند و احساس مسؤولیت کنند که مسیر را بتوانیم به خوبی طی کنیم.

کشور ما در ابتدای این راه است زیرساخت‌های آن فراهم نیست ولی در دو سال اخیر با توجه به ابلاغ دستورالعمل شهر دوستدار کودک و تشکیل کمیته ملی شهر دوستدار کودک و آغاز همکاری‌های جدی‌تر با یونیسف امیدهایی به وجود آمده که حقوق کودک در قالب شهر دوستدار کودک بیشتر معرفی و رعایت شود اما تحقق این امر نیازمند اراده جمعی است.