|
هگمتانه، گروه همدان‌شناسی: همدان، دیاری کهن با تاریخی سرشار از علم و معنویت، این روزها در قاب پویش «فرزند هگمتانه» جلوه‌ای تازه یافته است؛ شهری که همواره خاستگاه اندیشمندان، عالمان و فرهیختگان بوده، امروز با نام و یاد فرزندان خود مزین شده تا نسل جوان بیش از پیش با ریشه‌های هویتی و سرمایه‌های معنوی این سرزمین آشنا شود.
به گزارش هگمتانه؛ همدان، سرزمین کهن هگمتانه، شهری است که نام آن با تاریخ و تمدن ایران‌زمین درآمیخته است. هر کوچه و خیابان این شهر گواهی است بر میراثی گرانبها که از دل قرون و اعصار به ما رسیده؛ میراثی از فرهنگ، دین، دانش و هنر.
اکنون، در روزگاری که جوامع بشری بیش از همیشه به هویت جمعی و سرمایه‌های فرهنگی خود تکیه دارند، همدان نیز با اجرای پویش «فرزند هگمتانه» جلوه‌ای تازه یافته است.
این پویش که به همت سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری همدان شکل گرفته، با هدف معرفی مفاخر و چهره‌های برجسته این شهر در عرصه‌های علمی، فرهنگی، هنری و ورزشی اجرا می‌شود و در قالب آن، چهره شهر به نگارخانه‌ای از بزرگان بدل شده است؛ از طریق نصب تصاویر مشاهیر در بیلبوردها و سازه‌های تبلیغاتی و نیز تولید محتواهای چندرسانه‌ای ویژه در فضای مجازی.
به این ترتیب، نام فرزندان درخشان هگمتانه دوباره در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر طنین‌انداز می‌شود و در ذهن و جان مردم به یادگار می‌ماند.
اهمیت پویش در هویت شهری
انجام چنین اقداماتی، تنها یک حرکت نمادین یا تبلیغاتی نیست؛ بلکه تلاشی است در راستای احیای حافظه تاریخی و تقویت هویت جمعی و جامعه‌ای که گذشته خود را بشناسد، راه آینده را روشن‌تر خواهد یافت و مفاخر و بزرگان هر دیار، نه فقط شخصیت‌هایی فردی که تجسمی از آرمان‌ها، ارزش‌ها و دستاوردهای آن جامعه‌اند. در همدان، این چهره‌ها از فقیهان و عارفان گرفته تا دانشمندان و هنرمندان، ستون‌های استوار فرهنگ و دین بوده‌اند.
امروز در جهانی که رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی هر لحظه ذهن‌ها را به سویی تازه می‌برند، بازنمایی چهره‌های ماندگار گذشته به‌مثابه چراغی است که مسیر را نشان می‌دهد. جوانان این دیار، وقتی با نام و راه بزرگان آشنا شوند، می‌آموزند که ریشه‌هایشان در خاکی پرثمر و غنی است و می‌توانند با تکیه بر این میراث، آینده‌ای پربارتر بسازند.
نقش رسانه‌ها در معرفی مفاخر
در کنار پویش شهری، رسانه‌های محلی نیز رسالتی خطیر بر دوش دارند و روزنامه «هگمتانه» به عنوان رسانه‌ای پیشرو در استان، اخیرا با راه‌اندازی بخش «همدان‌شناسی» درصدد بوده، گامی عملی در این مسیر بردارد.
این رسانه از این پس به دنبال این است، هر هفته یکی از این بزرگان دینی، فرهنگی یا علمی همدان در این صفحه معرفی کند؛ اقدامی که نه‌تنها برای نسل جوان فرصتی تازه در آشنایی با پیشینه فرهنگی شهر است، بلکه به پژوهشگران و علاقه‌مندان تاریخ نیز منبعی ارزشمند ارائه خواهد کرد.
معرفی چهار چهره برجسته در این هفته
در نخستین شماره از این سلسله نوشتار، به معرفی چهار چهره برجسته می‌پردازیم، آیت‌الله آقانجفی همدانی، آیت‌الله تالهی، آیت‌الله العظمی ملاعلی معصومی همدانی و آیت‌الله العظمی حسین نوری همدانی.
آیت‌الله آقانجفی همدانی
در شمار عالمان برجسته همدان، نام آیت‌الله آقانجفی همدانی جایگاهی ویژه دارد. او از خاندان علم و دیانت برخاست و در همان سال‌های نخستین، در محضر استادان بزرگ حوزه به تحصیل علوم دینی پرداخت. سخت‌کوشی، دقت علمی و روحیه مردمی او باعث شد به‌سرعت در زمره عالمان شناخته شده قرار گیرد.
آیت‌الله آقانجفی، افزون بر جایگاه علمی در فقه و اصول، به اخلاق و تهذیب نفس نیز اهتمامی جدی داشت. او معتقد بود که علم بدون عمل و تربیت اخلاقی، ره به جایی نمی‌برد. همین باور، منش و سلوک او را شکل داد و بسیاری از شاگردانش، بیش از درس‌های علمی، از اخلاق و رفتار انسانی او تأثیر پذیرفتند.
از ویژگی‌های برجسته شخصیت آقانجفی، پیوند عمیق با مردم بود. او همواره در کنار شهروندان همدان حاضر می‌شد، مشکلات آنان را می‌شنید و تا جایی که می‌توانست برای رفع نیازهایشان تلاش می‌کرد. مجالس وعظ و خطابه‌اش، مأمنی برای مردم بود تا در کنار پاسخ به مسائل شرعی، کلامی سرشار از امید و ایمان بشنوند.
آیت‌الله آقانجفی همدانی، نمونه‌ای روشن از عالمی بود که علم و عمل را به هم گره زد و همواره کوشید تا نقش روحانیت را در هدایت جامعه، نه در کلام، که در عمل به نمایش بگذارد. یاد و نام او در حافظه تاریخی همدان همچنان زنده است و معرفی شخصیت او در کنار دیگر مفاخر دینی این شهر، تصویری کامل‌تر از سرمایه‌های معنوی دیار هگمتانه به دست می‌دهد.
زندگینامه
سید محمد حسینی همدانی در 1322ق در نجف به دنیا آمد. پدرش سید علی همدانی معروف به میرسید علی عرب، از شاگردان آخوند خراسانی و ملا حسینقلی همدانی بود. ایشان در سال 1330ق به همراه پدرش به همدان رفت و به تحصیل علوم دینی نزد وی پرداخت. سپس در سال 1343ق به نجف بازگشت و نزد علمای به نام آن شهر، مرحله سطوح را تکمیل کرد و پس از آن، در سال 1345ق در آخرین دوره درس اصول علامه محمدحسین نائینی حاضر شد و مورد توجه وی قرار گرفت؛ تا آنجا که میرزای نائینی او را به دامادی خود برگزید. برخی دیگر از اساتید ایشان عبارتند از سید محمدهادی میلانی، محمدحسین غروی اصفهانی، سید حسین بادکوبه‌ای، سید علی قاضی و سید عبدالغفار مازندرانی.
آیت‌الله سید محمد همدانی پس از بهره‌مندی از استادان بزرگ نجف و اخذ درجه اجتهاد در سال 1367ق به همدان بازگشت و اکثر اوقات خود را به تألیف و تصنیف و ارشاد مردم پرداخت. او پس از وفات پدر گرامی‌اش، مسجد کولانج را مرکز وعظ و ارشاد و امامت نماز جماعت خویش قرار داد. ایشان دارای مجلسی خوش و گفتاری شیرین و چهره‌ای بشاش بود. زندگی‌اش ساده و رفتارش آمیخته با تواضع بود. به مستحبات اهتمام فراوان داشت و از مکروهات دوری می‌جست. از وقت خویش بهره کافی می‌برد و به مطالعه و نگارش می‌پرداخت، رفتار و کردارش آدمی را به خدا سوق می‌داد، از شهره شدن گریزان بود. به امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی ایران عشق می‌ورزید و حفظ نظام را از اهم واجبات شرعی می‌‌دانست.
برخی از آثار آیت‌الله سید محمد حسینی عبارت است از انوار درخشان در تفسیر قرآن، مهم‌ترین اثر وی و تفسیر فارسی همه قرآن در هجده جلد است؛ پرتوی درخشان از اصول کافی، در 6جلد؛ شرح کتاب التوحید کافی و معاد جسمانی و روحانی.
سرانجام ایشان در 15 جمادی الاول 1417ق(8 مهر 1375ش) در همدان وفات یافت. پیکر مطهرش پس از تشییع، به مشهد مقدس انتقال داده شد و در دارالزهد حرم امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.
آیت‌الله تالهی
دومین چهره این هفته، آیت‌الله تالهی همدانی است؛ عالمی وارسته، عارفی بزرگ و خطیبی توانمند که عمر خود را در خدمت به دین و اخلاق سپری کرد. مجالس وعظ و خطابه او، محفل هدایت و بیداری مردم بود. شاگردان و مریدان بسیاری از محضر او بهره بردند و آثار اخلاقی و معنوی‌اش هنوز هم دل‌ها را روشن می‌سازد. آیت‌الله تالهی از جمله عالمانی بود که علاوه بر علم، دل در گرو تهذیب نفس و سلوک معنوی داشت و از همین رو، نام او در کنار بزرگان عرفان و اخلاق به نیکی یاد می‌شود.
از تولد تا وفات
محمد هادی تألهی در سال 1279 شمسی در همدان در یک خاندان مذهبی متولد شد. ایشان سال‌ها نزد پدرش، شیخ مرتضی تألهی که از شاگردان سید عبدالمجید گروسی که خود از شاگردان میرزای شیرازی بود به فراگیری علوم دینی پرداخت. مدرسه زنگنه همدان پایگاه تحقیق و تدریس او بود، او همچنین نزد علمایی چون میرزا علی آقا خلخالی، سید علی عرب و حیدرعلی محقق درس خواند.
وی در زمان حیات خود، منشا برکات زیادی در شهر همدان شد، برخی از آثار مکتوب ایشان عبارتند از رساله‌ای در باب معرفت نفس، رساله‌ای در تعقیبات نماز، رساله‌ای در محکمات و متشابهات قرآن مجید و رساله‌ای از فضیلت روز جمعه. نوشتارهای مختلفی نیز شامل موضوعات تفسیری، تاریخی، اجتماعی، اقتصادی، ادعیه و غیره با کمک پسرش محمدحسین تألهی گردآوری و منتشر شده است؛ سرانجام ایشان در 26 آذر 1375 در سن 96 سالگی بر اثر کهولت سن درگذشت و در باغ بهشت همدان مدفون گردید.
آیت‌الله العظمی آخوند ملاعلی معصومی همدانی
یکی از بزرگ‌ترین علمای سده اخیر، آیت‌الله ملاعلی معصومی همدانی است، او نه‌تنها در حوزه علمیه همدان، بلکه در نجف و قم نیز شاگردان فراوانی تربیت کرد و همواره مرجع اعتماد مردم در مسائل دینی و اجتماعی بود. زهد، ساده‌زیستی و مردمی بودن از ویژگی‌های بارز او بود. آیت‌الله معصومی همدانی، همواره در کنار مردم ایستاد و در مقاطع حساس تاریخ معاصر، نقش مهمی در پاسداری از دین و اخلاق ایفا کرد. امروز یاد و نام او، همچنان در میان مردم دیار هگمتانه زنده است.
از تولد تا وفات
علی معصومی همدانی، در سال 1274 شمسی در روستای وفس(رزن) از توابع همدان به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی را نزد ملا محمدتقی ثابتی آموخت و پس از آن برای ادامه تحصیل در اوائل نوجوانی عازم همدان شد و نزد اساتید و علمای بزرگ آن روز همدان، به یادگیری نحو و منطق و معانی و بیان و علم اصول فقه پرداخت و سپس برای تکمیل مراتب علمی و مدارج کلام و فلسفه و علوم متعالیه، ریاضیات و هیأت به حوزه علمیه تهران که در آن زمان جزو غنی‌ترین مراکز حوزوی به شمار می‌‌رفت، رهسپار گردید و در آنجا حدود پنج سال از محضر اساتید فن، به ویژه میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در اخلاق و عرفان و از حکیم و عارف ملا محمد هیدجی در معقول و نیز شیخ عبدالنبی نوری استفاده کرد.
پس از ورود آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری به قم، همانند بسیاری از فضلا و مدرسین به قم عزیمت نمود و به مدت 10 سال به تعلم و فراگرفتن علوم اسلامی پیش آن دانشمند بزرگ پرداخت تا به مراحل عالیه اجتهاد و فقاهت نائل آمد. ایشان در آن ایام یکی از مدرسین سرشناس، معتبر و نامور حوزه علمیه قم گردید و حوزه درسی او که شرح لمعه را شامل می‌‌گشت، یکی از حوزه‌های پرجمعیت آن روز گردید، در سال 1350 هـ.ق، بنابه درخواست مردم، به همدان مراجعت کرد و علاوه بر تدریس طلاب، جمعی از شیفتگان معارف اهل‌بیت(ع) را دور خود گرد آورد.
از جمع شاگردان فراوان ایشان میتوان به افرادی چون آیت‌الله سید محمود طالقانی، شهید دکتر محمد مفتح، آیت‌الله حسین نوری همدانی، آیت‌الله سید احمد خسروشاهی تبریزی، آیت‌الله شیخ محمدحسین بهاری، آیت‌الله شیخ احمد صابری، حجت‌الاسلام میرزا حسن نوری و عبدالرحیم عقیقی بخشایشی اشاره کرد.
آثار فرهنگی و اجتماعی متعددی از آن عالم ربانی به یادگار مانده است؛ تأسیس حوزه علمیه همدان، تعمیر مدرسه مخروبه آخوند، تأسیس کتابخانه غرب، ایجاد و راه‌اندازی مجله ماهانه پیک اسلام، تعمیر و تأسیس مساجد و تکایا و ده‌ها خدمات ارزشمندی که به مردم آن خطه ارائه کردند.
برخی از آثار مکتوب ایشان از این قرارند: رساله در اجتهاد و تقلید، رساله در حالات ابوبصیر، رساله در قاعده لاضرر، تقریرات فقه و اصول آیت‌الله حائری و دیوان اشعار.
سرانجام این عالم بزرگ در 31 تیرماه 1357دیده از جهان فروبست و پیکر پاکش در همدان به صورت باشکوهی تشییع شد و دوستداران انقلاب اسلامی، به برکت این پیکر شریف، تظاهرات وسیعی را بر ضد رژیم پهلوی راه انداختند.
آیت‌الله العظمی نوری همدانی
آیت‌الله حسین نوری همدانی از مراجع عالی‌قدر شیعه است که ریشه در خاک همدان دارد. او در کنار سال‌ها تدریس در حوزه علمیه قم، همواره پرچم‌دار دفاع از ارزش‌های انقلاب اسلامی و معارف اهل‌بیت(ع) بوده است. درس‌های ایشان، صدها شاگرد پرورش داده و آثار قلمی‌اش در حوزه‌های فقه و اصول مرجع اهل علم قرار گرفته است. نام نوری همدانی برای مردم همدان، افتخاری است که یادآور پیوند این دیار با قله‌های علم و فقاهت جهان اسلام است.
زندگینامه
آیت‌الله العظمی نوری همدانی، با نام حسین نوری همدانی در سال 1304 شمسی در خانواده‌ای متدین در همدان متولد شده است. او در سن 7 سالگی دروس ادبیات فارسی، گلستان سعدی، انشاء، ترسل نصاب و... را نزد پدرش مرحوم حجت‌الاسلام حاج شیخ ابراهیم نوری همدانی آموخت، سپس در سال1321 به مدرسه مرحوم آخوند همدانی رفت و حدود یک سال و نیم در آنجا به فراگیری علوم پرداخت اما پس از مدت کوتاهی برای فراگیری علوم راهی قم شد.
ایشان از شاگردان امام خمینی(س) بوده‌اند و از جمله دیگر اساتید ایشان در قم میتوان به حضرات آیات محمد داماد، حجت کوه کمره‌ای، علامه طباطبایی و بروجردی اشاره کرد.
آیت‌الله نوری همدانی هم‌زمان با ورود به حوزه و تحصیل، تدریس را نیز آغاز کردند، به طور مثال درس نهج‌البلاغه ایشان در دوران پیش از پیروزی انقلاب از دروس پرمحتوای حوزه علمیه به حساب می‌آمد و عرصه را بر رژیم تنگ کرد تا جایی که چاره‌ای جز تعطیلی آن برایشان باقی نماند. سخنرانی علیه حکومت پهلوی در حسینیه ارشاد، تنظیم و نشر اعلامیه‌ها، امضای اعلامیه مرجعیت امام خمینی(ره)، سخنرانی در تظاهرات 19دی، زندانی شدن در تهران و تبعید به خلخال و سقز نیز از سوابق سیاسی ایشان قبل از انقلاب اسلامی ایران است.
وی همچنین بیش از 30 سال است که به تدریس درس خارج اشتغال دارند؛ ایشان بیش از 50 جلد کتاب نگاشته‌اند. از جمله کتاب‌های ایشان که تاکنون منتشر شده است، میتوان به مواردی از جمله الخمس، مسائل من اجتهاد و تقلید، امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه اسلام(عربی)، امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه اسلام (فارسی)، اسلام مجسم (شرح حال علمای بزرگ اسلام)، جایگاه بانوان در اسلام، جهاد(فارسی)، ربا، دانش عصر فضا، شگفتی‌های آفرینش، جهان آفرینش، انسان و جهان، خوارج از دیدگاه نهج‌البلاغه، یک حرکت انقلابی در مصر، داستان باستان، ما و مسائل روز، بیت‌المال از دیدگاه نهج‌البلاغه، اقتصاد اسلامی، منطق خداشناسی و جمهوری اسلامی اشاره نمود.
دعوتی برای بازگشت به ریشه‌ها
پویش «فرزند هگمتانه» در حقیقت دعوتی است به بازگشت به ریشه‌ها. یادآوری این‌که این خاک، فرزندانی پرورش داده که در تاریخ ایران و اسلام درخشیده‌اند، نه‌تنها مایه مباهات است، بلکه چراغی برای نسل امروز خواهد بود. هر گامی که در این مسیر برداشته شود، تقویت‌کننده پیوند میان گذشته و آینده است و هویت شهر همدان را استوارتر می‌سازد.
امروز که تصاویر این بزرگان در خیابان‌های همدان نقش بسته، شهروندان هر روز با الگوهایی حقیقی روبه‌رو می‌شوند؛ الگوهایی که با همت و تلاش، نام همدان را بر تارک تاریخ درخشاندند. شاید همین مواجهه روزانه، نقطه آغازی باشد برای تأمل دوباره در زندگی، ارزش‌ها و آرمان‌هایی که بزرگان این دیار برای ما به یادگار گذاشته‌اند.
در واقع پویش «فرزند هگمتانه» حرکتی عمیق و فرهنگی است که می‌تواند جان تازه‌ای در کالبد جامعه همدانی بدمد؛ این حرکت یادآور آن است که همدان تنها شهری با قدمت تاریخی و بناهای باستانی نیست، بلکه شهری است که سرمایه اصلی‌اش، انسان‌هایی بوده‌اند که در عرصه‌های علم، دین، اخلاق و فرهنگ درخشیده‌اند و نامشان تا همیشه در تاریخ ثبت شده است.
امروز که تصاویر این بزرگان بر دیوارهای شهر خودنمایی می‌کند، رهگذران دیگر تنها با چهره‌های ناشناس تبلیغاتی روبه‌رو نمی‌شوند؛ بلکه با تاریخ زنده شهر خویش مواجه می‌شوند. جوانی که هر روز از کنار تصویر آیت‌الله تالهی یا آیت‌الله معصومی عبور می‌کند، ناخودآگاه با این پرسش در ذهن خود درگیر می‌شود که این بزرگان چه کسانی بودند و چه کردند که نامشان چنین ماندگار شد؟ این پرسش، خود آغاز مسیری است برای شناخت، جستجو و در نهایت، الگوبرداری از زندگی آنان.
نکته مهم دیگر این است که چنین اقداماتی تنها به گذشته نمی‌نگرد، بلکه آینده‌ساز است. جامعه‌ای که بداند از چه ریشه‌هایی برخاسته، هویتی استوار و عزمی راسخ برای ساخت آینده خواهد داشت. معرفی مفاخر همدان، چراغی است که مسیر رشد فرهنگی، اجتماعی و معنوی نسل‌های آینده را روشن می‌سازد.
روزنامه هگمتانه نیز در این مسیر رسالت‌مند است و راه‌اندازی صفحه «همدان‌شناسی» اقدامی است برای استمرار این جریان فرهنگی. معرفی هفتگی مفاخر با همکاری سازمان فرهنگی شهرداری، فرصتی است تا نسل جوان همدان با شخصیت‌هایی آشنا شود که زندگی‌شان سرشار از ایمان، تلاش، دانش و مردمداری بوده است. این بزرگان، صرفاً نام‌هایی در کتاب‌های تاریخ نیستند، بلکه الگوهایی زنده‌اند که می‌توانند همچون مشعل‌هایی فروزان، راه آینده را روشن کنند.
اگر امروز ما فرزندان این دیار، یاد و راه آنان را گرامی بداریم، در حقیقت میراثی گرانبها را پاس داشته‌ایم و مسؤولیت خود را در قبال نسل‌های آینده ادا کرده‌ایم. زیرا همان‌طور که این مفاخر ثمره ایمان و کوشش نیاکان ما بودند، ما نیز وظیفه داریم با شناخت و ترویج آنچه از آنان به یادگار مانده، چرخه پویایی فرهنگ و هویت همدان را تداوم بخشیم.
بی‌تردید، «فرزند هگمتانه» تنها یک پویش نیست، بلکه حرکتی است برای بیداری جمعی؛ بیداری از این حقیقت که ما وارثان گنجینه‌ای عظیم هستیم. امروز اگر با چشمان باز به گذشته بنگریم، آینده‌ای روشن‌تر و باصلابت‌تر خواهیم ساخت و این، همان پیامی است که از قاب چهره بزرگان در خیابان‌های همدان و سطرهای این صفحه برمی‌خیزد همدان، زادگاه فرزندان بزرگی است که چراغ راه فردا خواهند بود.
|
