محله‌های همدان در هگمتانه طی سالی که گذشت

هگمتانه، گروه محله ما - راضیه مهری: یازدهم تیرماه امسال بود که اولین شماره از صفحه "محله ما" در روزنامه هگمتانه به چاپ رسید. صفحه‌ای با رویکرد شناساندن و معرفی محلات قدیمی همدان و اهالی شاخص آنها و نیز بررسی وضعیت امروز این محلات از زبان ساکنان.

در طول این مدت سعی شد بخشی از تاریخ و هویت شهر کهن همدان که در محله‌های قدیمی و کهن این شهر خلاصه شده، تا آنجا که ممکن است بر صفحه کاغذ آورده شود تا شاید قدمی باشد برای از خاطر نرفتن این محله‌های تاریخی و ارزشمند که تا امروز بخش عظیمی از آنها از بین رفته است.

 فرسودگی جولان، فراموشی تاریخ همدان

نخستین محله‌ای که در صفحه "محله ما" به معرفی آن پرداختیم محله جولان بود که فرسودگی اش در واقع فراموشی تاریخ همدان است.

مرکزیت محلات در شمال شهر همدان را محله‌ای وسیع و بزرگ به نام جولان شکل می‌داد که امروز نیز از جمله محله‌های مطرح شهر همدان است با این تفاوت که بسیاری از خانه‌های قدیمی آن به بافت فرسوده و مخروبه مبدل گشته است.

با مرادعلی قربانی، رئیس شورای اجتماعی محله جولان گفتگویی داشتیم. او بافت فرسوده را بزرگ‌ترین مشکل محله جولان دانست و گفت: بعد از اصلاحات اراضی در زمان پهلوی شدیدترین لطمه به بافت جولان زده شد و پس از پهلوی نیز ساخت و سازهای بی‌رویه سبب از بین رفتن برخی آثار تاریخی در این محله قدیمی شد.

وی با اشاره به رشد آسیب‌های اجتماعی در بافت فرسوده شهر اظهار کرد: متأسفانه خانه‌های مخروبه در محله جولان غوغا می‌کند و بافت فرسوده جولان نیاز به یک فضای امن زیر نظر نیروی انتظامی دارد تا شاهد بروز معضلات اجتماعی در این بافت نباشیم.

گفتگوی کوتاهی با استاد میرهاشم میری نیز درباره این محله چاپ شد. او از نابودی محله قدیمی جولان گلایه کرد و گفت: محله‌ای که امروز تحت عنوان جولان شناخته می‌شود هیچ شکل و شمایلی از آن محله قدیمی و کهن ندارد. متأسفانه تمام آن کوچه‌های باریک و دالان‌ها و خانه‌های تاریخی کوبیده و از نو ساخته شدند و حالا چیزی از محله جولان باقی نمانده است.

با محمدمهدی سروش، دکتری معماری اسلامی، نیز به گفتگو نشستیم او گفت: در محله جولان چند بنای قدیمی در حد دو سه کوچه باقی مانده که اگر حفظ شوند شاید بتوانیم آن بافت قدیمی را باززنده‌سازی کنیم. اگر به دنبال حفظ بافت و هویت تاریخی محله جولان هستیم باید تک بناهای باقی‌مانده از بافت تاریخی آن را حفظ و نگهداری کنیم.

 چمن اقاجانی بیگ، نبض تپنده محله‌ای کهن

محله آقاجانی بیگ دومین محله‌ای بود که به سراغ معرفی آن رفتیم. یکی از محلات قدیمی شهر همدان که چمن آن همچنان مانند قدیم باقی مانده آقاجانی بیگ است که هنوز هم مانند گذشته بچه‌ها در این چمن بازی می‌کنند و افراد کهنسال در اطراف آن به تماشا و گپ و گفت مشغولند.

منصور خوش‌خویی، رئیس شورای محله آقاجانی بیگ، بیشترین بار ترافیکی محلات شهر همدان را بر دوش محله آقاجانی بیگ دانست و ادامه داد: یکی از مشکلات شاخص محله آقاجانی بیگ که در مرکزیت شهر همدان قرار دارد این است که خیابان بوعلی به پیاده‌راه تبدیل شد و تمام بار ترافیکی این خیابان بر دوش محله آقاجانی بیگ قرار گرفت.

دکتر حسن سجادزاده، مدیرگروه شهرسازی دانشگاه بوعلی سینا نیز یکی از افرادی بود که در باره این محله با او گفتگویی داشتیم. او گفت: قدمت محله آقاجانی بیگ هم به دوره قاجار برمی‌گردد و برای حفظ محله و چمن آن بهتر است فضای وسیع و مرکز آن را به عنوان فضای سبز محلی در نظر گرفته و آن را تخریب نکنیم.

 سر پل یخچال یا سر پل پارکینگ!

سر پل یخچال محله بعدی بود که در این صفحه به آن پرداختیم.

به روایتی فروش یخ در محوطه سر یخچال و به روایت دیگر تولید یخ در این محوطه در ساختمانی به عنوان یخچال، دلیل نام گذاری این منطقه بوده است.

محوطه سرپل یخچال حالا محوطه‌ای کاملاً تجاری شده است با انواع و اقسام مغازه‌ها که کالاهای مختلفی به مردم عرضه می‌کنند.

اتصال پیاده‌راه بوعلی از طریق این محله به مسیر سواره باعث شده محوطه سر یخچال همیشه شاهد ترافیک خودرو‌هایی باشد که برای پیدا کردن نزدیک‌ترین جای پارک به پیاده‌راه بوعلی در تلاشند.

 محله امامزاده یحیی از معتبرترین محلات همدان

محله بعدی که به سراغش رفتیم محله امامزاده یحیی بود که به گفته استاد میرهاشم میری، به دلیل وجود مساجد قدیمی ازجمله مسجد امامزاده یحیی، مسجد آیت‌ا... انصاری و مسجد حاج سرتیپ در جوار آن بقعه متبرک، این محله یکی از معتبرترین محلات شهر همدان به حساب می‌آید.

در این صفحه بزرگان محله امامزاده یحیی را معرفی کردیم و گفتگویی در مورد بازارچه محل با ساکنان و اهالی قدیمی آن داشتیم.

 محله حاجی جلوه‌ای از فرهنگ و تاریخ همدان

یکی از محلات قدیمی شهر همدان که از اصالت و اهمیت خاصی برخوردار است محله حاجی است که در صفحه "محله ما" به آن پرداخته شد. آن‌طور که اهالی قدیمی محله حاجی گفتند این محله و چمن آن در گذشته پر از دار و درخت بود اما امروز دیگر خبری از آن همه درخت نیست.

محله حاجی از جمله محلات مذهبی و تاریخی شهر همدان به حساب می‌آید که وجود مدرسه مرحوم آیت‌ا...‌ آخوند معصومی همدانی در این محله و نیز خانه شهید آیت‌ا... مدنی در کنار آن باعث شده حالت مذهبی این محله تاریخی طی سالیان دراز حفظ شود.

 برج قربان، قلب محله زندی‌ها

محله زندی‌ها محله بعدی بود که به آن پرداخته شد. یکی از اهالی قدیمی محله زندی‌ها با بیان اینکه محوطه برج قربان در گذشته از مسیری که امروز به عنوان خیابان امیرکبیر نام گذاری شده است به محله امامزاده یحیی می‌پیوست به ما گفت: با کشیده شدن بلوار آیت‌ا... شهید مدنی این اتصال قطع شد و این دو مجموعه در دو سمت بلوار واقع شدند و اکنون برج تاریخی قربان به عنوان قلب محله زندی‌ها شناخته می‌شود.

 محله کلپا محله‌ای همچنان برقرار

محله بعدی که به سراغ آن رفتیم محله کلپا بود، یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شهر همدان که به گفته میرهاشم میری، مانند سایر بافت‌های قدیمی این شهر در معرض تغییراتی قرار گرفته اما تا امروز هویت و اصالت خود را حفظ کرده و از جمله معدود محله‌هایی است که مانند گذشته رونق دارد و نام و شکل محله همچنان زنده نگه داشته شده است.

گزارشی نیز از فعالیت مؤسسات فرهنگی در محله کلپا در این صفحه چاپ شد که باعث ارتقا فرهنگ جامعه از محلات همدان خواهد شد.

 اَ سینزه خانه تا باوَلی

هشتمین محله‌ای که در صفحه "محله ما" به آن اشاره شد محله سیزده خانه و خیابان بوعلی بود. محله و خیابانی که یکی از مهمترین محلات و خیابان‌های شهر همدان به حساب می‌آید. با علی جهان پور، نویسنده و پژوهشگر پیشکسوت همدانی درباره این محله گفتگویی داشتیم.

 دورودآباد محله‌ای فراموش شده میان دو رود

محله دورودآباد نامی است که امروز کمتر کسی آن را به یاد می‌آورد و تنها نامی از آن بر روی کوچه اصلی این محله باقی مانده است. این محله نیز یکی از محلاتی بود که در روزنامه هگمتانه به معرفی آن پرداخته شد.

"دورودآباد" یا به گویش همدانی "دورداواد"، از محلات قدیمی همدان بوده که در میانه دو رودخانه "آلوسجرد" و "دیوین" واقع شده است. رودهایی که یکی از فراز دره مرادبیگ و دیگری از فراز دره دیویجین سرچشمه می‌گرفته اند و تا انتهای دیگرِ شهر امتداد می‌یافتند.

 ترافیک خیابان بین النهرین نیازمند بازنگری

بین النهرین محله بعدی بود که به سراغ آن رفتیم و به دلیل وجود مسجد بزرگ شریف الملک و مسجد حوض آقا، نقش اساسی مساجد در تحقق محله‌های سالم را در این صفحه بررسی نمودیم.

طبق گفته اهالی این خیابان، ترافیک موجود در آن نیازمند بازنگری است. بین‌النهرین از پایگاه‌های مذهبی همدان نیز بوده است. خاندان کهن خوانساری و حاج آقا نجفی در دهه فاطمیه، تکیه و روضه‌ای در این محله برقرار می‌کردند که زبانزد خاص و عام بود.

خاتونیه نقطه ارتباط بین النهرین و پیچ زندان

محوطه خاتونیه در واقع نقطه ارتباطی بین خیابان بین النهرین و خیابان میرزاده عشقی و منطقه‌ای به نام پیچ زندان است، محله بعدی ما در صفحه "محله ما" بود.

این محوطه به دلیل وجود بقعه خاتونیه در محله دورودآباد چنین نامی به خود گرفته است. در این صفحه درخصوص مؤسسات فرهنگی که در این محله با چنین پشتوانه غنی فرهنگی، مشغول به فعالیتند نیز گزارشی آورده شد.

 کمال آباد محله‌ای در جوار باغات همدان

محله بعدی که در روزنامه به آن پرداختیم محله کمال آباد یا به گویش همدانی‌ها کِمال آواد، بود که در سال‌های گذشته به جای اکثر خانه‌ها و کوچه‌های آن، باغات همدان قرار داشتند و تقریبا انتهای شهر همدان به آن منطقه می‌رسید. چشمه‌ها و دار و درخت‌های فراوانی اطراف شهر همدان وجود داشته که محله کمال آباد در دل آنها گسترش می‌یابد.

مصاحبه با اهالی محل و نیز رئیس هیأت امنای مسجد مهدویه کمال آباد از جمله مطالب کار شده در این صفحه بودند.

 سکونت ایل بختیاری در محله بختیاریا

سیزدهمین محله ما در روزنامه هگمتانه محله بختیاری‌ها بود. یکی از اهالی قدیمی محله بختیاری‌ها درباره این محله قدیمی به ما گفت: در سال‌های قبل و پیش از آنکه باغ‌های این منطقه از شهر همدان زیر ساخت و ساز بروند، اکثر ساکنان ایل بختیاری در این محله دام داشتند اما با از بین رفتن باغات شغل اهالی این محل هم تغییر یافت.

محله رکنی، خیابان فرهنگ، سنگ شیر، خیابان آیت‌ا... طالقانی، محله پای مصلا و محله کولانج نیز از دیگر محله‌هایی بودند که مطالبی برای معرفی گذشته آنها و مسائل و مشکلات اهالی این محلات در صفحه "محله ما" به چاپ رسید.

کبابیان محله‌ای موصوف به اعیان

بیستمین محله‌ای که برای معرفی و بررسی آن در هگمتانه اقدام شد محله کبابیان بود که به گفته میری، نویسنده همدانی، یکی از معروف‌ترین محله‌های شهر همدان می‌باشد که به محل اعیان موصوف بوده است.

بنابه گفته سجادزاده، مشاور معماری طرح بازآفرینی مرکز محلات همدان، به روزنانه هگمتانه، عبور خودرو‌های غیربومی مشکل اساسی محله کبابیان است که باید برای آن فکری شود و بافت محله کبابیان با رعایت اصول نوشهرگرایی حفظ گردد.

 ذوالریاستین

محله ذوالریاستین محله بعدی ما بود که به روایت ساکنان قدیمی آن محله‌ای برای همزیستی بین ادیان و فرهنگ‌های مختلف عنوان شده است.

کوچه ذوالریاستین به نام میرزاابوالقاسم ذوالریاستین همدانی نام گذاری شده است. به طوری که از منابع دوره قاجار برمی آید، سه نفر (پدر، پسر و نوه) به نام ذوالریاستین همدانی خوانده می‌شدند که نخستین آنها همان میرزا ابوالقاسم است که در این کوچه می‌زیسته اند.

محله مدرسه علمیه زنگنه، محله قاشق تراشان، چمن چوپان‌ها و گنبد علویان نیز چهار محله‌ای بودند که در روزهای پایانی سال 99 تحت عنوان صفحه "محله ما" در روزنامه هگمتانه به چاپ رسیدند و در آنها به معرفی این محله‌های قدیمی و انعکاس مشکلات آنها از زبان اهالی محل پرداخته شد.

امید است در سال جدید با همراهی بیشتر مدیران و مسؤولان همدان و نیز اهالی محله‌ها بتوان در رونق و حفظ هرچه بیشتر محله‌های قدیمی شهر همدان گام مؤثری برداریم و شاهد رشد فرهنگ در کهن شهر ایران زمین باشیم.